تفسیر سوره حمد (مجمع البیان)
تفسير مجمع البيان (طبرسى)
سوره فاتحه (گشاينده)
آشنايى با اين سوره مباركه
الف - محل فرود اين سوره
اين سوره به اعتقاد ابن عبّاس و قتاده، در مكه، به عقيده مجاهد در مدينه، و از ديدگاه برخى ديگر، يك بار در مكه و يك بار در مدينه بر قلب مصفاى پيامبر(ص) فرود آمده است (گردآوری : انجمن ناجی)
ب - نامهاى آن 1. فاتحة الكتاب
بدان دليل كه نخستين سوره قرآن شريف و نيز آغاز قرائت نماز است (گردآوری : انجمن ناجی) 2. حمد
بدان علّت كه سراسر آن ستايش خداست (گردآوری : انجمن ناجی) 3. امّ الكتاب بدان جهت كه بر ديگر سوره هاى قرآن مقدم است (گردآوری : انجمن ناجی)در فرهنگ عرب، به هر پديده اى كه جامع و يا مقدم بر پديده هاى ديگر باشد، «امّ» گفته شده است؛ مانند: «امّ الرّأس» به معناى «پوستى كه دربردارنده مغز است» يا «امّ القرى» كه به مكه اطلاق مى شود؛ چرا كه زمين از آن نقطه پرشرافت گسترش داده شده است، و يا ازنظر شكوه معنوى و شرافت، برترين مكان است (گردآوری : انجمن ناجی)برخى بر اين انديشه اند كه اين سوره بدان دليل به اين نام خوانده شده كه عصاره و چكيده پيام قرآن، يعنى توحيدگرايى و يكتاپرستى كه برترين هدف دعوتهاى توحيدى است و ديگر اصول و فروع پيامهاى آسمانى به آن برمى گردد، به سبكى جالب در آن آمده است (گردآوری : انجمن ناجی) 4. السّبع بدان سبب كه هفت آيه دارد. 5. مثانى درمورد اين نام، دو ديدگاه مطرح است: نخست اينكه در هر نماز واجب و مستحب دوبار خوانده مى شود؛ و ديگر بدان جهت كه دوبار بر قلب مصفاى پيامبر(ص) فرود آمده است (گردآوری : انجمن ناجی)آنچه آمد، نامهاى مشهور اين سوره است (گردآوری : انجمن ناجی) امّا نامهاى ديگر آن كه چندان معروف نيست: 6. وافيه
بدان دليل كه بايد تمامى آن را در نماز قرائت كرد. 7. كافيه
بدان جهت كه خود به تنهايى مى تواند جاى سوره ديگرى را بگيرد؛ درحاليكه هيچ سوره اى نمى تواند جاى آن را در نماز بگيرد.در اين مورد، از پيامبر گرامى (ص) نقل شده است كه فرمود:«امّ القرآن عوض عن غيرها و ليس غيرها عوضاً عنها.»سوره «حمد» در نماز مى تواند جاى ديگر سوره ها را بگيرد امّا هيچ سوره ديگرى نمى تواند جايگزين آن شود و نقش آن را داشته باشد. 8. اساس
از ابن عبّاس آورده اند كه: براى هر پديده، پايه و اساسى است (گردآوری : انجمن ناجی) اساس قرآن، سوره فاتحه و اساس اين سوره، «بسم اللَّه الرّحمن الرّحيم» است (گردآوری : انجمن ناجی) 9. شفاء
بدان دليل به آن «شفاء» گفته شده است كه پيامبر گرامى (ص) فرمود:«فاتحةالكتاب شفاء من كلّ داء.»اين سوره، شفابخش هر درد و بيمارى است (گردآوری : انجمن ناجی) 10. صلوة
بدان علّت نام صلوة يا نماز بر قرآن نهاده اند كه پيامبر گرامى(ص) فرمود:«قال اللَّه تعالى: قسمت الصّلوة بينى و بين عبدى نصفين نصفها لى و نصفها لعبدى...»خداى پرمهر پيام داد كه: نماز - يعنى اين سوره - را ميان خود و بندگان نمازگزارم بطور شايسته و بايسته و برابر تقسيم كرده ام. نيمى از آنِ من است و نيمى از آنِ هر بنده نمازگزار؛ چرا كه وقتى بنده نمازگزار شروع به خواندن مى كند و مى گويد: «الحمد للَّه ربّ العالمين»، خدا مى فرمايد: بنده ام مرا خالصانه ستايش كرد. هنگامى كه مى خواند: «الرّحمن الرّحيم مالك يوم الدّين»، خدا مى فرمايد: بنده ام به گونه اى شايسته مرا ثنا گفت و باشكوه وصف ناپذيرى مرا ياد كرد. و زمانى كه مى خواند: «ايّاك نعبد و ايّاك...»، خدا مى فرمايد: اين پيوند عاشقانه اى است ميان من و بنده ام؛ آنچه او مى خواهد، بايد به او ارزانى شود.
آنچه آمد، ده نام براى اين سوره مباركه بود.