کارشناسان رشته گفتار درمانی به یاری افرادی میآیند که میخواهند حرف بزند. میخواهند وقتی شاد یا غمگین هستند احساست خودرا به آرامی و بدون دغدغه با دیگران در میان بگذارن د، اما نمیتوانند. در واقع هدف این رشته بررسی ، تشخیص ، ارزیابی و درمان اختلالات گفتار و زبان است
تعریف گفتار درمانی:
علمی است که به ارزیابی، تشخیص و درمان انواع اختلالات گفتاری می پردازد. اختلالات گفتاری شایع شامل لکنت، اختلالات تولید(اختلال در تلفظ صداها)، اختلالات صوتی، تأخیر در رشد گفتار و زبان، اختلالات گفتاری ناشی از فلج مغزی ، کم شنوایی،سکته های مغزی و …. می باشد.
گفتاردرمانی یکی از رشته های علوم پزشکی در شاخه توان بخشی است که به مطالعه ی جنبه های مختلف گفتار و زبان و تشخیص و درمان اختلالات مربوط بدان می پردازد. گفتاردرمانی به عنوان ترکیبی از دانش و هنر, از مجموعه گسترده ای از علوم انسانی و تجربی بهره می گیرد و کسب مهارت در آن مستلزم فراگیری مباحث پایه از جمله نوروآناتومی و فیزیولوژی مکانیسم گفتار, زبان شناسی و آواشناسی, روان شناسی و روانپزشکی و نیز مباحث تخصصی بیماری شناسی, ارزیابی و درمان اختلالات گفتار و زبان است (گردآوری : انجمن ناجی) آسیب شناس گفتار و زبان (گفتاردرمانگر) باید در آغاز از ماهیت گفتار و زبان و رشد طبیعی آن آگاه گشته و سپس با انواع اختلالات مربوط به آن آشنا شود و نحوه ارزیابی و درمان آنها را فرا بگیرد. در یک عبارت کوتاه می توان گفت هرگاه یا شیوه صحبت کردن گوینده بیش از محتوای سخن او, توجه شنونده را به خود جلب کند و یا محتوای کلام دچار نابسامانی شود وی مشکوک به نوعی اختلال گفتاری یا زبانی است (گردآوری : انجمن ناجی) آسیب های گفتار و زبان متنوع بوده و از کودکی تا بزرگسالی مشاهده می شود از میان آنها می توان به لکنت, اختلالات تلفظی, اختلالات گفتار و زبان در کودکان دارای مشکل یادگیری زبان و کودکان کم شنوا, عقب مانده ذهنی, اتیستیک, بیماران سکته مغزی و اختلالات گفتاری ناشی از فقدان حنجره و آسیبهای آن اشاره نمود.
هرگونه اشکال در نحوه گفتار و یا ناتوانی در درک گفته های دیگران می تواند موجب اختلال در روابط اجتماعی شخص مبتلا گشته و مانعی در راه پیشرفت تحصیلی فرد و در جامعه و شکوفائی کامل توانائی ها و استعدادهای بالقوه وی شود. این مساله به نوبه خود می تواند صدمات روحی و عاطفی و رفتارهایی نظیرگوشه گیری, پرخاشگری و … و در نهایت تزلزل بهداشت روانی فرد و خانواده او را در پی خواهد داشت.
نقش آسیب شناس گفتار و زبان در مرحله اول, پیشگیری از بروز اینگونه اختلالات از طریق آموزش های انفرادی و گروهی است و در مراحل بعدی, وظیفه او ارزیابی و تشخیص اختلال های گفتار و زبان و تلاش در درمان و اصلاح و جلوگیری از شدت آن ها می باشد و یا به گفته آقای خاموشی استاد گفتار درمانی دانشگاه علوم پزشکی تهران هدف این رشته تربیت آسیبشناسی گفتار و زبان و یا گفتار درمانگر است (گردآوری : انجمن ناجی) متخصصی که در وهله اول آسیبهایی را که توسط عوامل ژنتیکی و یا اکتسابی به گفتار و زبان وارد شده تشخیص میدهد و در وهله دوم به ارزیابی میزان آسیبدیدگی و علت آن میپردازد و سپس مرحله درمان را شروع میکند.
وی در توضیح سخنان خویش میگوید: یک آسیبشناس گفتار و زبان باید در آغاز بررسی کند که چه حوزهای از زبان و گفتار فرد صدمه دیده است و سپس به درمان بپردازد. چون نوع و مدت درمان با توجه به حوزه آسیبدیده متفاوت میباشد.
برای مثال امکان دارد به علت سکته مغزی، تصادف و یا اصابت ترکش، اختلالی در حوزه زبان فرد ایجاد شود که این اختلال میتواند به صورت بیربط صحبت کردن و یا ناتوانی در سخن گفتن بروز پیدا کند. یا این که امکان دارد مشکل در حوزه گفتار باشد یعنی در تولید گفتار و یا روانی گفتار اختلالی به وجود بیاید. برای مثال کودکی که صدای «ر» را «ل» تلفظ میکند دارای اختلال در تولید گفتار است و همچنین فردی که در طول یک دقیقه به جای ۴ جمله (به طور متوسط) یک جمله را گفته و یا برعکس ۱۰ جمله را بیان میکند، دچار اختلال در روانی گفتار میباید. و بالاخره امکان دارد تارهای صوتی به دلایل مختلف آسیب ببینند که موجب خراب شدن کیفیت صوت میشود.
که در تمام موارد فوق یک گفتار درمان سعی میکند که به شیوههای غیرپزشکی و بدون استفاده از دارو آسیب ایجاد شده را درمان کند اما طول درمان و نحوه درمان متفاوت خواهد بود یعنی آسیبهای حوزه زبان چون به سیستم عصب مرکزی در مغز برمیگردد، طولانیتر و دشوارتر بوده اما درمان اختلالات حوزه گفتار آسانتر و سریعتر میباشد.
یکی دیگر از اساتید دانشگاه نیز در معرفی رشته گفتار درمانی میگوید: رشته گفتار درمانی یکی از زیرمجموعههای علوم توانبخشی است و هدف آن یاری رساندن به افرادی است که دچار اختلالات گفتاری و زبانی هستند که این کمک شامل موارد زیر میشود
الف ) کمک به افرادی که اختلالات تلفظی دارند. به گونهای که بتوانند بدرستی تولید صداهای گفتاری را بیاموزند
ب ) کمک به بیمارانی که اختلال در صوت دارند و یا به علل مختلف حنجره آنها جراحی شده و فاقد صورت طبیعی هستند ج ) کمک به بیمارانی که به دلیل آسیبهای مغزی زبان پریش شدهاند (این دسته از بیماران قدرت سخن گفتن نداشته و یا بیربط سخن میگویند د) یاری کردن ناشنوایان برای برقراری ارتباط کلامی هـ ) کمک به طیف گستردهای از عقبماندگان ذهنی برای برقراری ارتباط کلامی و ) توصیه و مشاوره به افراد جامه به منظور پیشگیری از اختلالات فوق
آینده شغلی ، بازار کار ، درآمد:
در مقابل هر ۲ یا ۳ هزار نفر جمعیت یک گفتار درمانگر مورد نیاز است (گردآوری : انجمن ناجی) آمار فوق که مورد قبول جامعه پزشکی و بهداشتی جهان است، نشانگر نیاز جامعه به فارغالتحصیلان گفتار درمانی است چرا که تخصص گفتار درمانی بر دو محور اصلی درمان و پیشگیری استوار شده است
.
آقای خاموشی مدیر گروه گفتاردرمانی دانشگاه تهران در اینباره میگوید: با این که رشته گفتار درمانی در گروه پزشکی است اما کار آن بیشتر پیشگیری میباشد. برای مثال در حوزه بهداشت مدارس علاوه بر پیامهای بهداشتی مبنی بر این که «از دستفروشان خوراکی نخرید» و یا «از خوردن لواشک و بستنی غیربهداشتی خودداری کنید» باید پیامهایی در زمینه بهداشت گفتار و زبان نیز داده شود. یعنی باید به دانشآموزان گفت که «هنگام بازی فوتبال در حیاط مدرسه جیغ نزنید» یا «وقتی زنگ تفریح زده شد، فریاد نزنید» که البته برای قانعکردن دانشآموزان و نشان دادن اهمیت پیامهای فوق لازم است که مدلی از حنجره را به سر کلاسها برده تا دانشآموزان به وضوح ببینند که اگر جیغ بزنند، حنجره آنها چه آسیبی میبیند.
همچنین یک گفتار درمانگر میتواند به قاریان قرآن ، مداحان، خوانندهها ،گویندگان صدا و سیما ، دوبلورها و در کل افرادی که از صوت خود به صورت حرفهای استفاده میکنند، آموزش بدهند که چگونه سخن بگویند و یا از صوت خود استفاده کنند تا مشکلی برایشان به وجود نیاید.
آنچه گفته شد بخشی از فرصتهای شغلی یک گفتار درمانگر است که باید در جامعه وجود داشته باشد اما آیا در ایران نیز این فرصتهای شغلی موجود است؟
آقای خاموشی در این زمینه میگوید: متاسفانه این رشته در کشور ما جا نیفتاده است و در نتیجه فعالیت فارغالتحصیلان این رشته محدود میباشد.
برای مثال با این که به اعتقاد ما هر مدرسهای به یک گفتار درمانگر نیاز دارد، فارغالتحصیلان این رشته زمانی که در آموزش و پرورش استخدام میشوند، پستی برای آنها در نظر گرفته نشده است یعنی در حکم استخدامی به عنوان دبیر تلقی میشوند نه به عنوان یک گفتار درمانگر و یا متاسفانه قانون نظام پزشکی به این صورت است که گفتار درمانگر نمیتواند به تنهایی مطب بزند بلکه باید زیر نظر متخصص مغز و اعصاب و یا گوش و حلق و بینی فعالیت بکند. در صورتی که یک گفتار درمانگر وابستگی خاصی به هیچ تخصصی ندارد البته ممکن است متخصص مغز و اعصاب در بعضی موارد به گفتار درمانگر یاری برساند اما در بسیاری از موارد مانند لکنت زبان نمیتواند کمکی بکند وی در ادامه میگوید: با این وجود نباید علاقهمندان به این رشته ناامید شوند چون این رشته برای جوانانی کنجکاو که به دنبال کشف ناشناختهها میباشند و میخواهند در زمینه تحصیلیشان حرف اول را بزنند، رشته بکری است و زمینههای ناشناخته زیاد دارد. که از آن جمله میتوان به درمان سریع لکنت زبان اشاره کرد. چون با این که در این زمینه روشهایی وجود دارد اما روشهای فوق به تدریج جواب میدهد و من به جرات میگویم که اگر کسی درمان سریعی برای لکنت زبان پیشنهاد کند، بسیار ثروتمند خواهد شد. برای این که لکنتیها هم افرادی باهوش طبیعی هستند و میتوانند مشاغل مختلف را به عهده بگیرند ولی این اختلال در صحبت کردن آنها را دچار مشکل کرده است (گردآوری : انجمن ناجی) بنابراین بسیاری از آنها حاضرند هزینه زیادی بپردازند اما سریع مشکل آنها رفع شود.
راحله جعفری توسی نیز معتقد است با این که مشکل شغلی در جامعه ما برای همه رشتهها از جمله رشته گفتار درمانی وجود دارد اما از آنجایی که فارغالتحصیلان رشتههای توانبخشی و از جمله گفتاردرمانی محدود هستند و از طرفی جامعه به آنها نیاز بسیاری دارد، رشتههای علوم توانبخشی کمتر از سایر رشتهها با مشکل شغلی روبرو هستند. برای مثال یک گفتار درمانگر میتواند در درمانگاهها و مراکز بهداشت، مراکز ویژه توانبخشی و مراکز آموزش و پرورش استثنایی فعالیت بکند چون قسمت عمده کار ما در ارتباط با ناشنواها و کمشنواها است یعنی ما به یک ناشنوا و یا کمشنوا کمک میکنیم که گفتار افراد را درک کرده و بهتر از قبل منظورش را از طریق کلام برساند. که از همینجا ناشنوایان زبان اشاره را میآموزند اما ما به آنها درک گفتار و بیان آن را میآموزیم.
تواناییهای جسمی، علمی، روانی و … مورد نیاز و قابل توصیه حروف را یک یک ادا کرده و یا کلمات را به آرامی بیان میکند و سپس به صدای بیمار و نحوه اداکردن حروف و یا کلمات او نگاه کرده و گوش فرا میدهد و اشتباههایش را به آرامی تذکر میدهد تا او بتواند از سنگلاخ دشواریهای گفتار و زبان عبور کرده و به روانی سخن بگوید ؛ این کار همیشگی یک گفتار درمانگر است (گردآوری : انجمن ناجی) کاری که باید با صبر و بردباری به دفعات مختلف و به روشهای گوناگون انجام دهد راحله جعفری توسی فارغالتحصیل گفتار درمانی با اشاره به همین ویژگی میگوید: صبور بودن مهمترین ویژگی است که یک گفتار درمانگر باید داشته باشد چرا که بعضی از بیماران ما به کندی پیشرفت میکنند و به قول معروف پیشرفتشان میلیمتری است (گردآوری : انجمن ناجی) بنابراین لازم است که گفتار درمانگر بردبار بوده و پابهپای بیمار پیش رفته و او را درک کند. همچنین متخصص این رشته باید انعطافپذیر باشد. برای این که در این کار تنوع مراجعهکنندگان بسیار زیاد است یعنی مراجعین ما میتوانند یک بچه ۲ ساله تا یک فرد ۹۰ ساله باشند که بدون شک هر یک روحیات و ویژگیهای خاص خود را دارند و یک گفتار درمانگر باید با توجه به این ویژگیهای فردی نحوه درمان را انتخاب بکند.
.
آقای خاموشی نیز در بیان ویژگیهای لازم برای دانشجویان این رشته میگوید: دانشجوی موفق این رشته کسی است که به زبان انگلیسی و دانش کامپیوتر مسلط باشد چون کتابهای این رشته در ایران بسیار کم است و دانشجو باید بتواند از منابع خارجی یا از شبکههای رایانهای استفاده کند همینطور بهتر است با لهجههای مختلف آشنایی داشته باشد چون ممکن است ناشنوایی به او مراجعه کند که در یک محیط ترک یا کرد زبان زندگی کرده است و اگر فرد لهجه او را بلد باشد و یا حداقل با جایگاههای تولید صدای آن لهجه آشنا باشد، بهتر میتواند به او کمک کند
آقای شاهبداغی استاد گفتار درمانی دانشگاه علوم پزشکی تهران نیز معتقد است که رشته گفتاردرمانی نیازمند خلاقیت، هنر، صبر و پشتکار است و باید دانشجو به مطالعه مداوم جهت پیشرفت زمینههای درمان بیماران علاقهمند باشد.
رضا نصیری فارغالتحصیل این رشته نیز میگوید: دانشجویان این رشته باید اختلال گفتاری نداشته باشند زیرا بخشی از تحصیل در این رشته شامل آموزش عملی و برخورد کلامی با بیماران میباشد و باید سلامت کامل روانی داشته و بتوانند بدرستی ارتباط برقرار کنند. همچنین لازم است در دروس زبان و ادبیات فارسی، زیستشناسی، فیزیک و زبان انگلیسی اطلاعات لازم و کافی را کسب کرده باشند
** تعدای از خدمات یک گفتار درمانگر
ـ درمان لکنت زبان
ـ اختلالات تلفظی
ـ تأخیر در رشد گفتار و زبان کودکان
ـ درمان اختلالات گفتاری و زبانی ناشی از فلج مغزی ، سکته مغزی ، شکاف کام ، عقب ماندگی ذهنی
ـ تشخیص و درمان اختلالات یادگیری و مفاهیم کلمان (زبان)
ـ تشخیص و درمان اختلالات نوشتاری و املاء
ـ مشاوره تخصصی و گفتار درمانی برای اعضاء خانواده
ـ ارجاع به متخصص مغز و اعصاب یا گوش ، حلق و بینی در صورت نیاز