● نگاهی به علائم، علل و درمان نارسایی قلبی
قلب هم مثل مغز از حیاتیترین اعضای بدن محسوب میشود، چرا که حتی یک لحظه زندگی بدون آن مقدور نیست. تمام بافتهای بدن برای بقا و حیات، نیاز مبرم به دریافت اکسیژن و مواد غذایی و از طرف دیگر، دفع دیاکسیدکربن و مواد زائد دارند که هر دوی این موارد، کاملا به جریان خون وابسته است و با جریان ممتد و مداوم خون تامین میشود.
درنظر بگیرید که این جریان خون هم به نوبه خود از سوی قلب ایجاد میشود و به راه میافتد. در اصل، قلب آغازکننده حرکتی مداوم و ضرباندار از جریان خون به سمت بافتهاست تا آنها را تغذیه و پشتیبانی کند. سپس جریان خون از سوی وریدها به سمت قلب برمیگردد تا از آنجا برای برقراری مجدد جریان خون به سمت شریانها یا همان سرخرگها پمپ شود.
● پمپ ضعیف میشود
قلب بهطور عادی حدود ۵۰ تا ۷۰ درصد خونی که از سوی وریدها به داخل آن برمیگردد را طی هر ضربان قلبی به بیرون پرتاب میکند. این عملکرد در اصل شبیه یک پمپ است و به عبارت دیگر هر انقباض ماهیچه قلب همانند یک پمپ، مایع ورودی به داخل پمپ را به سمت شریانها بیرون میفرستد اما گاهی شرایط به این خوبی نیست و همه چیز اینقدر منظم و مرتب صورت نمیگیرد و قدرت عضله قلب کم میشود، طوری که به جای ۶۰ درصد تخلیه و پمپاژ خون، این میزان به حدود ۴۰-۳۰ درصد وحتی گاهی به مقادیر بسیار کمتر و حدود ۵-۱۰ درصد افت پیدا میکند. به این رقم بهطور معمول و در اصطلاح پزشکی، کسر تخلیه گفته میشود. بهطور مثال، اگر که کسر تخلیه از ۶۰ درصد به ۴۰ درصد برسد، یعنی قلب در هر بار تپش به جای تخلیه ۶۰ درصد از محتویات خود، تنها ۴۰ درصد آن را پمپ میکند و این مساله باعث میشود خون کمتری به بافتها برسد و ممکن است دیگر جوابگوی نیازهای بدن نشود.
البته یک راه جبران وجود دارد و آن اینکه سرعت تپش قلب بیشتر شود. در اصل اگرچه درهر بار ضربان، میزان کمتری از خون پمپ میشود اما تعداد دفعات تپش افزایش مییابد تا در هر دقیقه، همان میزان قبلی از خون به بافتها برسد. با این حساب خونرسانی به بافتها از سوی قلب مثل گذشته باقی میماند اما گاهی قلب قادر نیست سرعت خود را به اندازه کافی بالا ببرد و یا افت عملکرد عضله قلب به قدری شدید است که تنها ازطریق افزایش سرعت تپش، قابل جبران نیست. در این موارد، بهتدریج علائم نارسایی قلبی در فرد ایجاد میشود. بهعبارت دیگر، نارسایی قلبی از حالت جبرانشده به حالت جبران نشده پیشرفت کرده و وضعیت بیمار رو به وخامت میگذارد.
● خسته شدم
علائم مختلفی ممکن است در فردی که دچار افت عملکرد قلب و نارسایی قلبی شده، ایجاد شود. در مراحل اول ممکن است فرد در حالت نشسته و استراحت مشکلی نداشته باشد، چرا که انرژی زیادی صرف نمیشود و حتی همین میزان از عملکرد قلبی جوابگوی نیازهایش خواهد بود اما همین فرد اگر شروع به ورزش کند، دچار علائم خستگی و تنگی نفس میشود، چرا که این قلب نارسا توانایی رساندن خون کافی به عضلات در حال ورزش را ندارد. این عضلات، خون بسیاری زیادی طلب میکنند که تامین آن در توان این قلب نیست و بنابراین عضلات بدون غذا مانده، دچار خستگی میشوند.
اگر نارسایی قلبی خفیف باشد، باید ورزشهای سنگین انجام داد تا به این مرحله رسید اما در موارد شدید نارسایی قلبی حتی در حرکات خفیف هم ممکن است دیگر قلب توان جوابگویی به نیازها را نداشته باشد و فرد دچار علائم و خستگی شود. گاهی بیماری آنقدر شدید میشود که فرد بیمار در حالت استراحت و نشسته هم دچار علائم است، چون این قلب به قدری ضعیف شده که حتی جوابگوی نیازهای پایه و زمان استراحت فرد نیست.
یکی دیگر از علائم نارسایی قلبی تپش قلب است (گردآوری : انجمن ناجی) همانطور که پیش از این گفته شد، قلب برای جبران ناتوانیهای خود و رساندن خون کافی به بافتها، سرعت تپش و ضربان خود را زیاد میکند؛ یعنی افزایش سرعت در کنار عوامل متعدد دیگر باعث میشود فرد احساس تپش قلب کند. تنگی نفس هم یکی از علائم مهم نارسایی قلبی است (گردآوری : انجمن ناجی) این علامت در مراحل اولیه فقط هنگام فعالیت بدنی ایجاد میشود اما با پیشرفت بیماری ممکن است حتی در حالت استراحت هم وجود داشته باشد. در مراحل انتهایی بیماری، تنگی نفس به حدی می رسد که فرد ترجیح میدهد همیشه نشسته باشد، چرا که در حالت خوابیده، قدرت عضلانی تنفسیاش کم و بر شدت تنگی نفس او افزوده میشود.
بدترین وضع زمانی به وجود میآید که قلب به قدری ضعیف میشود که حتی قادر به جمع کردن خون از درون ریهها نیست. بهطور طبیعی، خون وقتی از وریدهای محیطی به طرف راست قلب میرسد، از سوی عضلات سمت راست قلب به داخل ریهها فرستاده میشود و از اینجا دوباره خون باید به سمت چپ قلب برود تا به سمت سرخرگ و بافتها پمپ شود و آنها را تغذیه کند. اما در موارد شدید نارسایی قلبی، نیروی قلب به قدری کم میشود که توان جمعکردن خون از درون ریهها را ندارد. بنابراین مقدار زیادی از خون داخل ریهها باقی میماند.
در اصل ریهها پرآب (یا در واقع پرخون) شده و به یک باتلاق وسیع تبدیل میشوند. وظیفه اصلی ریه این است که از خونی که به آن میرسد، دیاکسیدکربن بردارد و به آن اکسیژن بدهد اما زمانی که ریه به این باتلاق تبدیل میشود انجام اینکار مقدور نیست و فرد دچار کبودی و کمبود اکسیژن میشود. در اصل گاهی آنقدر مایع درون ریهها زیاد میشود که پزشک وقتی صدای ریه فرد بیمار را گوش میکند، صدای قلقلکردن مایعات را در ریهها از طریق گوشی پزشکی خود میشنود.
● چرا و به چه علت؟
علل نارسایی قلبی بسیار متفاوتند اما همانطور که گفته شد، وجه مشترک همه آنها تخریب و کاهش عملکرد کلی قدرت انقباضی قلب است (گردآوری : انجمن ناجی) برخی از علل نارسایی قلبی، موقت و جبرانپذیر هستند و پس از مدتی خود به خود یا به دنبال درمان بهبود پیدا میکنند اما برخی دیگر دائمی و غیرقابل برگشت هستند.
یکی از مهمترین علل نارسایی قلبی سکتههای قلبی است (گردآوری : انجمن ناجی) در پی هر سکته قلبی، بسته به محل انسداد عروق کرونر بخشی از عضله قلب از بین میرود. هرچه میزان این بخش بیشتر باشد احتمال ابتلا به نارسایی قلبی بیشتر میشود. جالب اینجاست که در بسیاری از موارد، افرادی که به علت سکتههای متعدد قلبی به نارسایی قلبی مبتلا شدهاند، از بروز سکته قلبی خود بیخبر هستند. بهعبارت دیگر ممکن است در سالها و ماههای گذشته بدون هیچگونه احساس و درد و ناراحتی دچار سکته شده باشند، بهحدی که در حال حاضر بخش بسیار بزرگی از عضله قلب خود را از دست دادهاند. این حالت بهویژه در دیابتیها، الکلیها و افراد مسن بسیار شایع است (گردآوری : انجمن ناجی)
از دیگر علل نارسایی قلبی میتوان به بیماریهای دریچههای قلبی اشاره کرد. این دریچهها ممکن است تنگ یا برعکس گشاد باشند. این وضعیت باعث میشود عبور و مرور خون از درون دریچهها بهصورت طبیعی صورت نگیرد و نارسایی قلبی اتفاق بیفتد.
اگر این بیماریها و اختلالات مدتی طولانی ادامه یابند، حتی گاه ممکن است باعث گشادشدن و بزرگشدن کل حفره قلب بشوند. اختلالات دریچهای به دو نوع اصلی تقسیم میشوند که یکی از آنها مادرزادی و نوع دیگر اکتسابی است (گردآوری : انجمن ناجی) اکتسابی به نوعی گفته میشود که فرد بعد از تولد به بیماری مبتلا شده است (گردآوری : انجمن ناجی) بهطور مثال، تب روماتیسمی میتواند دریچههای قلب را مبتلا کند. بسیاری از این افراد در فاصله ۱۰ تا ۲۰ سالگی به این بیماری مبتلا میشوند و بیماری در دوران جنینی ایجاد نمیشود.
یکی از علل دیگر نارسایی قلبی التهاب عضله قلب است (گردآوری : انجمن ناجی) کاردیت یا التهاب قلب میتواند منشا ویروسی داشته باشد اما گاهیاوقات منشا آن نامشخص است (گردآوری : انجمن ناجی) در ضمن، افرادی که به برخی بیماریهای خودایمن مبتلا هستند یا به تازگی تحت شیمیدرمانی یا پرتودرمانی قرار گرفتهاند، ممکن است به علت التهاب قلب یا عوامل دیگر به درجاتی از نارسایی قلبی مبتلا شوند.
متاسفانه یکی از علل نارسایی قلبی که کمتر به آن توجه میشود بیماریهای ریوی است (گردآوری : انجمن ناجی) در این موارد بیماری ریوی به قدری پیشرفت میکند که باعث افزایش فشار عروق ریوی میشود. این افزایش فشار باعث میشود خون نتواند از طرف راست قلب به سمت چپ برسد. پس قسمت چپ، خون کافی برای پمپ کردن به بافتهای مختلف بدن ندارد و همین مساله باعث بروز علائم نارسایی قلبی میشود. سیگاریهای قهار که پس از سالها استعمال دخانیات به بیماریهایی نظیر برونشیت و آمفیزم دچار شدهاند، ممکن است به این نوع نارسایی قلبی مبتلا شوند.
فشارخون بالا هم یکی از علل نارسایی قلبی است (گردآوری : انجمن ناجی) این وضعیت ابتدا از سوی قلب تحمل میشود. به عبارت دیگر، قلب سعی میکند با ضخیمتر کردن خود، قدرت کافی به دست بیاورد تا در برابر افزایش فشارخون ایستادگی کند اما متاسفانه این مقاومت تنها مدت مشخصی ادامه پیدا میکند و معمولا پس از گذشته چند سال، قلب به نارسایی میرسد. در این موارد، حفره قلب گشاد میشود.
علل اصلی نارسایی قلبی، همان مواردی هستند که گفته شد اما علل بسیار متعدد دیگری نیز برای بروز نارسایی قلبی وجود دارند. حتی در بسیاری موارد، علت نارسایی قلبی ناشناخته باقی میماند.
● چه میشود کرد؟
درمان نارسایی قلبی هم مثل تقریبا تمام بیماریهای دیگر به بیماری زمینهای بستگی دارد. در مواردی که نارسایی از اختلالات دریچههای قلب ناشی میشود، باید اختلال دریچهای را ترمیم کرد که گاه به انجام جراحی نیاز دارد. خوشبختانه در حال حاضر بسیاری از این موارد را میتوان با تکنیکهای جدید، بدون انجام جراحی قلب باز و تنها ازطریق بالون ترمیم کرد.
درباره مواردی که از تنگی و اختلالات عروق کرونر قلب ناشی میشوند، راه درمان برطرفکردن انسداد ازطریق آنژیوگرافی و کارگذاری استنت و انجام جراحی بایپس عروق کرونر قلب است (گردآوری : انجمن ناجی) انتخاب نوع درمان به تعداد عروق مبتلا و محل ابتلای عروق و نیز نظر متخصص قلب و عروق شما بستگی دارد.
اگر نارسایی قلبی از فشارخون بالا ناشی شود، مهمترین توصیه، کنترل دقیق فشارخون است (گردآوری : انجمن ناجی) اگر فشارخون شما کنترل باشد و در محدوده طبیعی قرار بگیرد، از بروز اثرات نامطلوب آن روی قلب جلوگیری میشود. رژیم غذایی مناسب، انجام مرتب ورزشهای مناسب و نیز مصرف منظم داروهای تجویز شده از سوی پزشک، اقدامات اصلی هستند. درباره افزایش فشارخون هم باید گفت مثل همه بیماریهای دیگر، پیشگیری از بروز نارسایی قلبی از درمان بهتر و راحتتر است (گردآوری : انجمن ناجی)
در مواردی که نارسایی قلبی از بیماریهای ریوی ناشی میشود، مرحله اصلی درمان، اصلاح و ترمیم اختلالات ریوی زمینهای است (گردآوری : انجمن ناجی) ترک سیگار حتی در این مرحله برای بیمار مفید است (گردآوری : انجمن ناجی) داروها بهطور منظم باید مصرف شوند. گاهی درمانهای کمکی مثل استفاده از اسپریهای خاص یا اکسیژن کمکی نیز مورد نیاز است (گردآوری : انجمن ناجی)
برای التهابات از داروهای خاصی استفاده میشود اما گاهی التهاب هم خود به خود برطرف میشود. بسته به نوع التهاب، داروی مصرفی هم متفاوت خواهد بود.