سازمان ملل متحد در بیانیهای سال ۲۰۰۱ را «سال گفتگوی تمدنها» نام نهاد مشهور شد. پس از آن در بهمن ۱۳۷۷ دولت ایران مرکز بینالمللی گفتوگوی تمدنها را برای هماهنگی فعالیتهای مربوط به گفتگوی تمدنها تأسیس کرد.
۳۰ شهریور – روز جهانی گفتگوی تمدن ها
گفتوگوی تمدنها نظریهای است در روابط بینالملل. این نظریه در فرم کنونی اولینبار توسط سیدمحمد خاتمی، رئیس جمهور سابق ایران، مطرح شد. او در اصل ایدهٔ گفتوگو میان تمدنها را به عنوان واکنشی به نظریهٔ جنگ تمدنهای ساموئل هانتینگتون مطرح ساخت.
عبارت گفتگوی تمدنها بعد از اینکه در سپتامبر ۱۹۹۸ سازمان ملل متحد در بیانیهای سال ۲۰۰۱ را «سال گفتگوی تمدنها» نام نهاد مشهور شد. پس از آن در بهمن ۱۳۷۷ دولت ایران مرکز بینالمللی گفتوگوی تمدنها را برای هماهنگی فعالیتهای مربوط به گفتگوی تمدنها تأسیس کرد. در تقویم رسمی جمهوری اسلامی ایران نیز روز ۳۰ شهریور «روز گفتگوی تمدنها» نامگذاری شده بود.
گفتگوی تمدنها راهی برای مهار ستیزهای فرقه ای یادداشتی از غلامعلی خوشرو، معاون سابق وزیر امور خارجه که به مناسبت روز گفتگوی تمدنها، امروز در روزنامه بهار درج گردیده است (گردآوری : انجمن ناجی) روندها و فرایندهای سیاسی و فرهنگی منطقه ای و جهانی امروز نشان می دهد که گفتگوی تمدنها نه یک توصیه اخلاقی که یک ضرورت حیاتی است (گردآوری : انجمن ناجی) ستیز های فرقه ای و کشتارهای قومی و طائفی از یکسو و تداوم و تشدید خصومت ها بین جهان اسلام و غرب و اخیراً حتی شرق(کشتار مسلمانان در میانمار) این ضرورت را بیش از پیش آشکار می کند..
گفتگوی سازنده و معنادار به تعاملی احترام آمیز و ارتباطی جستجوگر و دوسویه نیاز دارد. درگفتگو هدف تحقیر و تهدید و تمکین نیست. "گفتگو" به کارگیری عقل و تدبیر است برای درک معنا و کشف حقایق و فهم دیگری از طریق زبان و منطق و همدلی. "گفتگو" سیروسلوکی است برای کشف خود ودیگری، سفری است درخود و بادیگری. همسفران در این وادی جستجو مشتاقانه به سخنان هم گوش فرا می دهند، گوش دادنی معنا کاو و ژرف نگر. در تعامل آنها شنیدن، فاصله میان دوگفتن ویا یک نفس تازه کردن برای پاسخگویی کوبنده یا وراجی ملال آور نیست.
در "گفتگو" یافتن اشترکات و همفکری ها همانقدر ارزشمند است که توجه به اختلافات و تفاوت دیدگاهها. درجهان متکثر کنونی هویت های متنوع فرهنگی است که به فرهنگ های دیگر نقش و رنگ می دهد و با نفی این تنوع اصل فرهنگ نابود می شود، روابط متقابل فرهنگی ضامن بقا و دوام و شکوفایی هر فرهنگ و عامل گسترش صلح و دوستی است (گردآوری : انجمن ناجی)
هنر اهالی گفتگو نحوۀ پرداختن به اختلافات و تفاوت هاست (گردآوری : انجمن ناجی) آنها نه اختلافات را نفی می کنند و نه آنرا پایۀ جنگ و خشونت قرار می دهند. در وضعیت های اختلاف برانگیز است که جوهره انسانی هرکس ظهور می یابد . به میزانی که در شرایط اختلاف برانگیز، خرد و گذشت و تحمل بکار گرفته شود، فرایندهای تعامل سازنده و گفتگوی متمدنانه جاری می شود. زندگی انسانی با تعارض و تزاحم و اختلاف سرشته شده است، هیچکس به تنهایی در جهان نمی تواند حیاتی سالم و موفق داشته باشد، خوشبختی هرکس در گرو خوشبختی دیگری است (گردآوری : انجمن ناجی) این حوزه های اختلاف انگیز طیف گسترده ای از مسائل اقتصادی و سیاسی و اجتماعی و فرهنگی را در بر می گیرد. می توان هریک از این اختلافات را در زندگی فردی و یا جمعی، ملی و یا جهانی عمده کرد و بر طبل خشونت و نفرت کوبید و آتش و آشوب بپا کرد.
اگر این مسیر در پیش گرفته شود همان جنگ تمدنها در روابط بین ملتها پدیدار می شود. اما ضرورت حیاتی و نیاز اخلاقی بشر امروز گفتگوی تمدنهاست تا بتوان جامعه ای آزاد و عدالت بنیاد بنا کرد. کسانی که خود را برتر از دیگران می بینند و با اتکاء به قدرت مادی خود برای خویش حقانیت قائلند و می کوشند ارزشها و روشهای خود را به زور به دیگران تحمیل کنند، تنها خشونت و نفرت را گسترش می دهند و بنیاد تمدنی خود را سست می کنند. اعتماد متقابل و پای بند به رأی مردم و التزام به اخلاق و خرد و تعهد به دوستی و صلح است که زمینۀ گفتگو و زندگی شرافتمندانه انسان را فراهم می آورد.
امروز با رشد افراطی گری و افول فرهنگ گفتگو ستیز های فرقه ای سراسر منطقۀ ما را فراگرفته است (گردآوری : انجمن ناجی) این وضعیت ریشه در تحجر و خشک اندیشی و خامی و خشونت دارد. حمله به مساجد و منازل و کاروانهای زیارتی و مراسم تشیع جنازه، تبدیل به نمایشی تکراری و شنیع شده است . با این اقدامات ضد اسلامی چهرۀ مسلمانان در جهان به خون و خشونت آلوده گردیده است (گردآوری : انجمن ناجی) این خشونت ها ابزاری است در دست قدرتهای منطقه ای و فرامنطقه ای برای رسیدن به اهداف سیاسی و استراتژیک خود.
دراین منطقه به نام فرق اسلامی و به کام قدرتهای سلطه طلب و به دست جوانان مغز شویی شده ودست از جان شسته، زنان و کودکان بسیاری نوبت عزای خویش را انتظار می کشند. جهان اسلام در برابر چشم جهانیان و برخلاف دین صلح ودوستی هر روز بخشی از وجود خود را به اتش میکشد.، گویی برای یک انتحار بزرگ آماده میشود. علماء و روشنفکران جهان اسلام نقش و رسالتی بزرگ برعهده دارند تا مانع این خودکشی فجیع شوند.
از سال2001 که پیشنهاد گفتگوی تمدنها در مجمع عمومی سازمان ملل متحد به تصویب رسید، شرق و غرب ایران را آتش جنگ فراگرفته است (گردآوری : انجمن ناجی) جنگی که شراره های آن اکنون در سوریه و شمال آفریقا زبانه می کشد. مردم ایران با شرکت گسترده در انتخابات ریاست جمهوری به ضرورت عقلانیت و اعتدال در روابط داخلی وخارجی رأی دادند. این انتخابات اثبات کرد که ایران کشوری باثبات و برخوردار از صلح و امنیت است (گردآوری : انجمن ناجی) تحولات سیاسی در ایران و اقبال به دولت تدبیر و امید افقی روشن را نوید می دهد. تعامل و عقلانیت بر تقابل و خام اندیشی برتری می یابد . احیا گفتمان اعتدال و گفتگو می تواند انسجام داخلی را تقویت کند و روابط خارجی را بهبود بخشد و خشونت های فرقه ای و جهانی را کنترل کند و زندگی مردم را شاد و آباد سازد.
تنها با رویکرد گفتگویی است که می توان بیعدالتی و جباریت موجود در روابط بین الملل را مهار کرد و صلح و دوستی را در سطح ملی و منطقه ای و جهانی گسترش داد.