چرا امام حسن(ع) با معاويه صلح كرد، ولي امام حسين(ع) با يزيد جنگيد؟

[سکاندارناجی]

 

چرا امام حسن(ع) با معاويه صلح كرد، ولي امام حسين(ع) با يزيد جنگيد؟

 پاسخ:
قيام امام حسين (ع) سه دليل مهم داشت كه هر يك از آنها در زمان امام حسن (ع) به شكل ديگري رخ نمود:الف) حكومت ستمكار وقت از امام حسين (ع) بيعت مي‏­خواست: «خذ الحسين بالبيعة اخذاً شديداً لَيسَ فيه رخصة»؛ «از حسين بيعت محكم بگير و هيچ گذشت هم نبايد داشته باشي». اما تنها پاسخ ايشان اين بود: «نه، بيعت نمي‏كنم» و نكرد. هنگام صلح امام حسن (ع)، معاويه از امام بيعت نخواست؛ يعني بيعت كردن از مواد صلح نبود و هيچ مورخي هم ادعا نكرده است كه امام حسن (ع) يا كسي از كسان او يا برادران و اصحاب و شيعيانش  با معاويه بيعت كرده باشد. پس بيعت كه يكي از عوامل وادارنده امام حسين (ع) به مقاومت شديد بود، در جريان امام حسن (ع) نبود.ب) يكي از علل قيام امام حسين (ع)  دعوت مردم كوفه بود. اين مردمان بيست سال حكومت معاويه را چشيدند. در دوره او زجر ديدند و ستم­هايش را تاب آوردند، اما سرانجام بي‌تاب شدند. حتي برخي از مورخان معتقدند كه زمينه قيام امام، در كوفه صد درصد آماده‏ بود، اما روي­دادهايي پيش­بيني نشده  اوضاع را دگرگون كرد. مردم كوفه‏ هجده­هزار نامه براي امام فرستادند و آمادگي خود را به او اعلام كردند. اما هنگامي كه امام حسين (ع) آمد، كوفيان ياري­اش نكردند. همه مي‌گويند كه زمينه‏ قيام فراهم نبوده است (گردآوری :‌ انجمن ناجی) اما از ديد تاريخي اگر امام آن نامه‏ها را ناديده مي­گرفت، بي­گمان در تاريخ محكوم مي­شد؛ يعني آيندگان مي‏گفتند كه زمينه بسيار خوبي را از دست داد. اوضاع كوفه در دوره امام حسن (ع) چنين نبود، بلكه مردم كوفه خسته، ناخشنود و پراكنده بودند و ميانشان اختلاف عقيده پيدا شده بود.اعلام آمادگي مردم كوفه  حجت را بر امام حسين (ع) تمام كرد و اگر زمينه هم آماده نبود، ايشان نمي‏توانست آن اتمام حجت را ناديده بگيرد. اما در زمان امام حسن (ع) مردم كوفه براي قيام آمادگي نداشتند. وضع داخلي كوفه به اندازه‌اي بد بود كه خود امام حسن (ع) از بسياري از مردم كوفه پرهيز مي­كرد و هنگامي كه بيرون مي­رفت  در زير لباس­هايش زره مي‏پوشيد تا خوارج و دست‌پروردگان معاويه به او آسيب نرسانند. چنان­كه روزي در حال نماز به‌سوي آن حضرت تير انداختند  اما چون در زير لباس‌هايش زره پوشيده بود  تير كارگر نشد.[ii]ج) عامل سومي كه در قيام امام حسين وجود داشت عامل امر به معروف و نهي از منكر بود؛ يعني با قطع نظر از اينكه از امام حسين (ع) بيعت مي‌خواستند و او حاضر نبود بيعت كند و قطع نظر از اينكه مردم كوفه از او دعوت كرده بودند و اتمام حجتي بر امام حسين (ع) شده بود و او براي اينكه پاسخي به آنها داده باشد، اعلام آمادگي كرد. قطع نظر از اينها مسئله ديگري وجود داشت كه امام حسين (ع) تحت آن عنوان قيام كرد. آن مسئله امر به معروف و نهي از منكر بود. مسئله اينكه معاويه در دوره بيست ساله خلافتش  بر خلاف اسلام عمل كرد  احكام اسلام را تغيير داد، بيت­المال مسلمانان را حيف و ميل كرد، خون­هاي محترم را ريخت و سرانجام پسر شراب­خوار، قمارباز و سگ­باز خودش را به ولايت­عهدي برگزيد. امام حسين (ع) ­در برابر مخالفت‌هاي معاويه با سنّت پيامبر (ص) فرمود:بر ما لازم است‏ كه به اينان اعتراض كنيم؛ زيرا پيغمبر چنين فرموده است:مَنْ رَأَى سُلْطَاناً جَائِراً مُسْتَحِلاًّ لِحُرُمِ اللهِ نَاكِثاً لِعَهْدِهِ مُخَالِفاً لِسُنَّةِ رَسُولِ اللهِ يَعْمَلُ فِي عِبَادِ اللهِ بِالإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ ثُمَّ لَمْ يُغَيِّرْ عَلَيه بِقَوْلٍ وَلا فِعْلٍ كَانَ حَقِيقاً عَلَى اللهِ أَنْ يُدْخِلَهُ مَدْخَلَهُ وَ قَدْ عَلِمْتُمْ أَنَّ هَؤُلاءِ الْقَوْمَ قَدْ لَزِمُوا طَاعَةَ الشَّيْطَانِ.[iii]هركس پادشاه ستمگري را بنگرد، كه حرام خدا را حلال كرده، دين خدا را فرو افكنده، با سنّت پيامبر خدا مخالفت مي‏كند و در ميان مردمان با گناه‌كاري و ستم حكم مي‏راند، سپس با سخنراني و اقدام بر او نشورد، سزاوار است كه خداوند آن كس را نيز به سرانجام [خواري و عذاب] آن پادشاه دچار سازد و به تحقيق مي‌دانيد كه اين گروه (حاكمان وقت) ازشيطانپيروي مي‌كنند.بنابراين، اوضاع زمان امام حسن (ع) با شرايط زمان امام حسين (ع) متفاوت بود؛ يعني معاويه مي­گفت: من حاضرم به كتاب‏ خدا و سنت پيغمبر و سيره «خلفاي راشدين» صددرصد عمل كنم و براي‏ خود جانشيني معين نكنم. البته امام حسن (ع) به ماهيت معاويه خوش­بين نبود و چنان­چه در آن اوضاع صلح را نمي­پذيرفت، امروز در تاريخ‏ محكوم مي­شد. اكنون تاريخ  معاويه را محكوم مي‌كند؛ زيرا او همه اين شروط را پذيرفت و تنها از ديد سياسي پيروز شد و هنگامي كه بر مسند خلافت و قدرت نشست  اين شرط­ها را زير پا گذاشت و به هيچ­يك از آنها عمل نكرد و آشكار ساخت كهآدمدغل­باز و مردي صددرصد سياست­مدار است و چيزي جز سياست­مداري در وجودش نيست. هنگامي كه او به كوفه آمد به صراحت گفت:مردم كوفه! من‏ در گذشته با شما نجنگيدم براي اينكه شما نماز بخوانيد، روزه بگيريد، حج‏ بكنيد، زكات بدهيد، «ولكن لآمُرَ عليكم»[iv]؛ «من جنگيدم براي اينكه امير و رئيس شما باشم».معاويه در زمان امام حسن (ع) دست به كاري نزد كه ماهيتش را آشكار كند و زمينه‌اي براي قيام به انگيزه امر به معروف و نهي از منكر يا به اصطلاح تكليفي بالفعل به وجود آيد، اما اين زمينه در زمان امام حسين (ع)‏ بود.بنابراين، وضعيت دوران امام حسن (ع) و امام حسين (ع) را از هيچ ديدي با يكديگر نمي­توان سنجيد؛ زيرا امام حسن (ع) مي‌بايست مدتي كناره مي­گرفت تا ماهيت پنهان و مستور امويان آشكار شود و قيامي كه در آينده انجام مي­گيرد  از نظر تاريخ موجه باشد. برخي از شيعيان پس از همين قرارداد صلح كه پايبند نبودن معاويه به آن آشكار شد، به امام حسن (ع) عرض‏ كردند كه اكنون اين قرارداد صلح «كأن لم يكن» است، بنابراين شما قيام كنيد. آنان درست مي­گفتند؛ زيرا معاويه آن را نقض كرد. امام فرمود: «نه». قيام پس از معاويه صورت مي‌پذيرد؛ يعني كمي بيش از اين به آنان بايد مهلت داد تا وضع خودشان را خوب روشن كنند. آن­وقت، زمان قيام است (گردآوری :‌ انجمن ناجی) معناي سخن امام اين است كه اگر تا دوران پس از معاويه زنده مي‏بود و در همان وضعي قرار مي‏گرفت كه امام حسين (ع) در آن قرار گرفت، بي­گمان قيام مي‏كرد. بنابراين، وضع امام حسن (ع) بر پايه سه عاملي كه انگيزه‏هاي مهم، صحيح و مشروع قيام امام حسين (ع) به شمار مي‌رفت، با وضع برادرش متفاوت و متغاير بود؛ يعني از او تقاضاي بيعت ‏كردند و از وي بيعت نمي‏خواستند. مردم كوفه حجت را بر امام حسين (ع) تمام كردند و گفتند كوفه پس از بيست سال بيدار شده و كوفه پس از دوران معاويه با كوفه پيش از آن متفاوت است (گردآوری :‌ انجمن ناجی) هنگامي كه نام امام حسين (ع) ميان مردم كوفه برده شد، آنان اشك ريختند و گفتند كه درخت­ها ميوه داده‏اند و زمين­ها سرسبز شده­اند، بيا كه آمادگي ما كامل‏ است (گردآوری :‌ انجمن ناجی) اين دعوت­ها براي امام‌حسين (ع) اتمام حجت بود. اما امام حسن (ع) در وضع ديگري به سر مي‌برد. هركس وضع كوفه را در آن زمان مي­ديد، آماده نبودن مردمان آن را درمي­يافت.  رجوع شود: شكست اوهام، ص 58.  

---

. لهوف، صص 9 و 10؛ الفتوح، ابن اعثم، ج 5، ص 10؛ مقتل الحسين، خوارزمي، ج1، ص 180.[ii]. علل الشرايع، شيخ صدوق، ج1، ص 717.[iii]. بحارالانوار، ج44، ص 382.[iv]. مقاتل الطالبيين، ص 46. 

 

 

با ذکر نام سایت; انجمن علمی و عمومی نــاجی نسخه برداری مجاز است