اهلالبیت در لغت به معنای خانواده، خانواده شرافتمند، خانواده پیشرو(رئیس) و به احتمال زیاد کسانی که در نزدیکی خانهخدا (کعبه) زندگی میکنند، میباشد.
اگر این کلمه بدون الف و لام به کار رود به معنی خانواده و ساکنان خانه میباشد. از کلمه اهلالبیت معمولاً «خانواده پیامبر» فهمیده میشود.
این کلمه در قرآن دو بار با الف و لام (احزاب / 33 و هود / 73) و یک بار بدون الف و لام (قصص / 12) آمده است (گردآوری : انجمن ناجی)
مطابق نظر اهل لغت هنگامی که «اهل» در یک عبارت با نام یک شخص ظاهر شود، به خانواده و خویشاوندان خونی او اشاره میکند ولی وقتی که با بقیه اسمها به کار رود، معنای گستردهتری را میرساند، پس معنای اصلی اهلالبیت ساکنان یک خانواده یا خیمه می باشد. واژه اهل در بقیه موارد به بعضی از گروههای خاص مردم که ویژگیهای شخصیتی مذهبی یا اخلاقی دارند، اطلاق میشود، واژه اهل البیت، زير یک یا چند عنوان از این عنوانها قرار می گیرد، یعنی مردمی که به گونهای حقیقی یا سیاسی ـ اجتماعی به یک خانه تعلق دارند.
در آیه 73 سوره هود، در داستان ابراهیم آن بزرگمرد وقتی مطلع میشود که قرار است همسرش یعقوب و اسحاق را به دنیا آورد، با این سخنان واکنش نشان میدهد: «آه! آیا در این حال که خود و همسرم پیر شدهایم، فرزند به دنیا میآورم؟ این واقعاً امریعجیب است»، فرشتگان جواب دادند: «آیا از امر الهی تعجب میکنی؟ رحمت و برکات خدا بر شما باد ای اهل خانه» در آیه 33 سوره احزاب آمده است: «خداوند تنها میخواهد پلیدی را از شما، ای اهل خانه، دور کند و شما را به طور کامل پاک گرداند».
درآیه اول تقریباً به عقیده همه مفسران مسلمان به معنی خانواده میباشد؛ ولی در آیه 33 سوره احزاب، واژه بیت به احتمال زیاد به معنای قبیله قریش یا جامعه اسلامی به طور عام ميباشد. قبیله قریش در یکی از روایتهای اولیه اسلام، به صراحت اهلالبیت نامیده شدهاند.از سویی شیعیان ادعا دارند که این آیه درباره انتخاب خاندان علی و برتری آنان بر همه خاندانهای دیگر پیامبر سخن میگوید. به طور یقین، این انتخاب الهی توسط احادیث معروف که مختص به شیعه و یا اهل سنت نیستند، پذيرفته شده است (گردآوری : انجمن ناجی) بنابراین پیامبر فرموده است: «خدا مردمان را آفرید و آنان را در دو دسته قرار داد و مرا در بهترین آن دو دسته جاي داد. سپس این دسته را به قبائلی تقسیم كرد و مرا در بهترین آنها قرار داد. آنگاه آن قبیله را به خانوادههایی تقسیم كرد و مرا در بهترین آنها قرار داد؛ خانواده ای با بهترین نسب» (فضایل، فیروزآبادی، 1/ 6.)
درباره مصادیق افراد انتخاب شده، نظرات مختلفی وجود دارد. تمایل شیعه بر آن بوده است که فهرست انتخاب را همواره تنگ تر گرداند تا منتخبان در نهایت انحصار قرار گیرند.
یکی از مشهورترین روایات شیعه و سنی در ارتباط با تفسیر آیه 33 سوره احزاب، حدیث معروف کساء می باشد كه با وجود اختلافات زیاد در نقل های این حدیث، نظریه «پنج تن مقدس» در آن تثبیت شده است (گردآوری : انجمن ناجی)
مراد از اهل بیت، خانواده جامعی است که به صورت سلبی شامل زنان پیامبر نميشود و این گونه هم نیست که همه وابستگان پیامبر را شامل بشود، اما در مورد دلیل تأکید و معرفی گروهی خاص بايد گفت: مهمترین بخش در تعیین جايگاه اهلبیت در جامعه، از نظر قرآن کریم، توجه به مرجعيت علمى و دينى و مسئولیت صیانت از آموزههای رسالت است (گردآوری : انجمن ناجی) هندسه این آیات نشان میدهد که قاعده هرم آن، بر دلایل صلاحیت اخلاقی و دینی آنان برای ایفای این نقش و پذیرش مسئولیت بنیانگذاري شده است، وهرم آن دلیل الگو شدن آنان است، زيرا قرآن در آيه تطهير، طهارت و عصمت آنان از گناه و خطا را نشان مىدهد.
برگزیده ای از مقاله ی خانواده و اهلبیت پيامبر
نويسندگان: علي عبدالله صالح آساني
ترجمه: روح الله كليا
نقد و بررسي: سيد محمد علي ايازي
قرآنپژوه و نويسنده