((وسواس)) يك نوع اختلالى است كه انسان، بدون اختيار و از روى اجبار، عملى را مكررا انجام مى دهد و يا مطلب و موضوعى را در فكر و ذهن خود تكرار مى كند. اولى را ((وسواس عملى)) و دومى را ((وسواس فكرى)) گويند. در واقع در ذهن فرد وسواسى، اختلالى به وجود مى آيد كه توقف قطعى آن فكر يا آن عمل حاصل نمى شود. اغلب مبتلايان به وسواس فكرى نيز، افكار بيهوده و شرم آور يا وحشتناكى در ذهن خود به وجود مى آورند كه اين افكار در چرخه اى بى پايان، مرتب تكرار مى شود. توجه به ضررها، عوارض و پيامدهاى سوء وسواس وبكارگيرى راهكارهاى ارائه شده در درمان اين عارضه بسيارمفيد ومؤثرخواهد بود.
الف) ضررهاى وسواس عبارت است از:
1 اتلاف وقت و از دست دادن سرمايه ارزشمند عمر زيرا بازيابى زمان از دست رفته امكان ندارد
2 عدم توانايى در تمركز حواس و ايجاد حواس پرتى
3 بازماندن از كارهاى اصلى (از جمله تحصيل علم و مطالعه و درس خواندن و به دنبال آن افت تحصيلى)
4 خسته شدن ذهن و بى حوصله شدن فرد براى فكر كردن درباره موضوعات مهم و اساسى زندگى و تحصيلى.
ب) راهكارهاى عملى جهت مقابله با وسواس فكرى و درمان آن عبارت است از:
1 غرقه سازى بدين صورت كه فرد مبتلا به آن، با اختيار خود آن قدر خود را در معرض همان موضوعى كه از آن رنج مى برد قرار دهد تا از آن فكر خسته و متنفر شود. بنابراين هر روز، زمانى را به فكر كردن درباره موضوع وسواس فكرى خود اختصاص دهيد و آن چنان و آن قدر درباره آن فكر كنيد كه از آن متنفر شويد. در نتيجه هرگاه بدون اختيار هم ذهنتان به آن معطوف شد و خواستيد از روى اجبار تكرار كنيد، اراده و اختيارتان در دور كردن آن فكر و اجتناب از آن، چيره وحاكم شود.
2 هرگاه ذهنتان بدون اختيار مشغول همان اوهام و افكار بيهوده وسواسى شد، مشت خود را محكم روى زمينى بكوبيد با گفتن ذكر ((لا حول و لا قوه الا بالله العلى العظيم)) از جاى خود بلند شده، تغيير حالت دهيد تا بدين وسيله از آن فكر تكرارى و وسواس رهايى يابيد.
3 كش نازكى را دور مچ دست خود بنديد. هرگاه افكار وسواس به سراغ شما آمد، با كشيدن كش و رها كردن آن روى دستتان و ايجاد درد مختصرى روى مچ خود، از آن فكر رهايى خواهيد يافت.
4 با خودتان عهد ببنديد و برنامه ريزى كنيد كه زمان فكر كردن درباره موضوع وسواس، ساعت خاصى باشد (مثلا 4/ 5 تا 5 بعد از ظهر) و در طول روز هرگاه اوهام و افكار وارد ذهنتان شد، به خودتان بگوييد زمان فكر كردن فلان ساعت مقرر است و در زمان مقرر نيز مدتى را به فكر كردن درباره آن موضوع اختصاص دهيد و ذهنتان را به آن مشغول سازيد تا اين كه در طول روز و به طور پراكنده، ذهنتان مشغول آن نباشد. ضمنا آن زمان اختصاصى را به تدريج در طى (مثلا 30 روز) روزى يك دقيقه كم كنيد تا به صفر برسد.
5 هر روز به خود تلقين كنيد كه ((من قادرم افكار وسواسى ام را كنار بگذارم)) زيرا تلقين يكى از راه هاى مبارزه با افكار منفى است و وسواس فكرى نيز چيزى جز يك فكر منفى مزاحم نيست.
گفتنى است كه براى درمان وسواس فكرى نياز به صبر و حوصله و پشتكار در به اجرا درآوردن راه هاى فوق است تا اين كه به تدريج از آن افكار رهايى يابيد و انتظار حل و درمان يك شبه آن را نداشته باشيد.
بنابراين با عمل به راه كارهاى ارائه شده و ارزيابى نتيجه آن، ميزان پيشرفت خود در مهار وسواس در مكاتبه بعدى براى ما بفرستيد تا در صورت لزوم، مطالب ديگرى برايتان ارسال گردد. ضمنا بعضى از اين راهكارها در عرض همديگر قرار دارد و هر كدام را كه بهتر مى توانيد انجام دهيد يا بهتر جواب مى دهد، آن را اجرا و پيگيرى كنيد.
در پايان به 2 نكته اشاره مى كنيم.
الف: حل چنين مشكلاتى به خصوص اگر وسواس فكرى تشخيص داده شود نيازمند زمان است و بايد با صبر و حوصله كافى و از طريق مشاوره حضورى يا حداقل مكاتبات متعدد راهكارهاى ارائه شده پيگيرى و مورد عمل قرار گيرد. و انتظار معجزه و حل يك شبه نداشته باشيد و از روانشناسان و كارشناسان اين دفتر نيز چنين انتظارى متوقع نيست كه مطمئناً شما نيز به اين مطلب واقف و آگاهيد.
ب: دو عامل عمده اى كه به اين گونه مشكلات دامن مى زند عبارتند از بيكارى و تنهايى. البته تعارضات فكرى و روانى مبتنى بر گذشته فرد در اين ميان تأثيرگذار است و ريشه يابى آن نيازمند فرصت كافى و صبر و حوصله و پشتكار است (گردآوری : انجمن ناجی) بنابراين:
1 براى اوقات شبانه روز جدولى را تهيه كنيد و كارها و فعاليت هاى شبانه روزى خود را در آن يادداشت نموده و سعى كنيد برنامه اى تهيه نمائيد كه زمان خالى بودن فعاليت نداشته باشيد. برنامه تدوين شده بايد متناسب با توانايى هاى جسمى و روانى تان باشد و از هر گونه افراط و تفريط خوددارى نمائيد. و اوقات فراغت را نيز با نوعى فعاليت ورزش، نظافت اتاق، مطالعه روزنامه، انجام فعاليت هاى هنرى و هر كار مورد علاقه ديگرى، پر كنيد.
2 از آنجا كه معمولاً افكار مزاحم معمولاً در تنهايى به ذهن افراد وارد مى شود، حتى المقدور از قرار گرفتن در مكان هاى خلوت و تنهايى به مدت زياد اجتناب كنيد حتى سعى كنيد مطالعات خود را در كتابخانه و قرائت خانه اى عمومى انجام دهيد در اتاق، تنها نخوابيد، هنگام غذا خوردن، تنها غذا نخوريد و تنها مسافرت نكنيد.
هرگاه احساس تنهايى كرديد، از جاى خود برخيزيد و با ديگران ارتباط برقرار كنيد. ورزش هاى دسته جمعى انجام دهيد ارتباط خود را با افراد شاد و با نشاط و اجتماعى (و در عين حال متدين) بيشتر كنيد و از گوشه گيرى جداً بپرهيزيد.
فقها و مراجع تقليد نيز همگى بر اين نظر اتفاق نظر دارند كه شخص وسواس هرگز نبايد به شك و ترديدهاى خود اعتنا كند و اگر مقلدين به همين نكته توجه كنند و بخواهند طبق نظر مرجع تقليد عمل كنند نه طبق نظر خودشان، بخش مهم بلكه تمام حالت وسواس عملى شان حل مى شود. اما كتاب هايى كه مى توانيد مطالعه كنيد:
1- وسواس و درمان آن، آيت الله مظاهرى
2- وسواس و درمان آن، زمانى
3- درمان رفتارى وسواس، گيل استكتى، ترجمه بخشى پور رودسرى و على لو، نشر روان پويا
4- شناخت و درمان وسوسه و وسواس در اسلام، محمود ارگانى بهبهانى، مجمع ذخاير اسلامى
---------------------------------------------------------------
تهیه شده از نرم افزار 3 از موسسه تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی