احاديث و روايات متعددى كه از پيامبر اكرم (ص ) و ساير پيشوايان اسلام نقل شده است ، اهميت ، ارزش و ضرورت دعا و نيايش و درخواست مشكلات را از حضرت حق نشان مى دهد.
قال رسول الله صلى الله عليه و آله : الدعاء جند من اءجناد الله مجند يرد القضاء بعد اءن يبرم . (63)
رسول خدا (ص ) فرمود: دعا سپاهى از سپاهيان مجهز خداوند است و به اندازه يى قدرت دارد، كه قضاى محتوم را دفع مى كند.
و نيز آن حضرت فرمود: و قال الدعاء سلاح المؤ من . (64) يعنى : دعا اسلحه ى مؤ من است .
و قال : الدعاء عمود الدين . (65) يعنى : دعا ستون دين است .
و قال : اءفضل العبادة الدعاء. (66) يعنى : برترين عبادت دعاست .
و قال : الدعاء مخ العبادة . (67) يعنى : دعا مغز و روح عبادت است .
و قال : الدعاء هو العبادة . (68) يعنى : دعا همان عبادت است .
و قال : الدعاء مفتاح الرحمة و الوضوء مفتاح الصلاة و الصلاة مفتاح الجنة . (69) يعنى : دعا كليد رحمت ، وضو كليد نماز، و نماز كليد بهشت است .
و قال : الداعى و المؤ من فى الاجر شريكان و القارى و المستمع فى الاءجر شريكان و العالم و المتعلم فى الاءجر شريكان . (70)
آن كه دعا مى كند و آن كه آمين مى گويد، در پاداش شريكند؛ قارى و مستمع نيز در پاداش دانشمند و دانش آموز هم در پاداش شريكند.
و قال الدعاء ينفع مما نزل و مما لم ينزل فعليكم عبادالله بالدعاء .(71)
دعا درباره ى آنچه فرود آمده و آنچه نيامده ، مفيد است . بندگان خدا! از دعا غافل نشويد.
و قال : ان اءعجز الناس من عجز عن الدعاء . (72)
عاجزترين مردم كسيست كه از دعا كردن عاجز و ناتوان باشد.
و قال : ليس شى ء اكرم عندالله من الدعاء . (73)
هيچ چيز نزد خدا گرامى تر از دعا نيست .
عن اءبى عبدالله (ع ) - فى رسالة طويلة - قال : و عليكم بالدعاء فان المسلمين لم يدركوانجاح الحوائج عند ربهم باءفضل من الدعاء و الرغبة اليه و التضرع الى الله و المساءلة فاءرغبوا فيما رغبكم الله فيه و اءجيبوا الله الى ما دعاكم لتفلحوا و تنجحوا من عذاب الله . (74)
امام صادق (ع ) در ضمن نامه يى طولانى ، به شيعيانش مى نويسد: بر شما باد به دعا كردن ؛ چون مسلمانان براى اينكه خداوند حوايج آنان را برآورد، راهى بهتر از دعا سراغ ندارند؛ و در مقام اظهار رغبت و اشتياق به لطف و مرحمت پروردگار، كمال ذلت و خوارى را انجام دهند. بنابراين به رغبت و اشتياق آييد، در آنچه كه خداوند شما را ترغيب و تشويق كرده است ، و خواسته ى خدا را كه دعا كردن باشد، انجام دهيد، تا رستگار شده و از عذاب او رهايى يابيد.
من كتاب معاوية بن عمار قال : قلت له : رجلان دخلا المسجد جميعا افتتحا الصلاة فى ساعة واحدة فتلا هذا من القرآن و كانت تلاوته اكثر من دعائه و دعا هذا و كان دعاؤ ه اكثر من تلاوته ثم انصرفا فى ساعة واحدة اءيها اءفضل ؟ قال : كل فيه فضل كل حسن قال : قلت : انى قد عملت اءن كلا حسن و ان كلا فيه فضل قال : فقال : الدعاء اءفضل اءما سمعت قول الله تعالى : ادعونى استجب لكم ان الذين يستكبرون عن عبادتى سيد خلون جهنم داخرين و هى و الله اءفضل هى والله اءفضل هى والله اءفضل اءليس هى العبادة اءليست اءشد هى و الله اشد هى والله اءشد هى والله اشد ثلاث مرات .
از كتاب معاوية بن عمار چنين نقل شده كه مى گويد: به امام صادق (ع ) گفتم : دو نفر با هم وارد مسجد شدند و در يك وقت شروع به نماز خواندن كرده و همزمان از نماز فارغ شدند. با اين تفاوت كه يكى قرآن زياد خواند و كم دعا كرد، و ديگرى بر عكس ، كم قرآن خواند و زياد دعا كرد. عمل كداميك از اين دو بهتر است ؟ فرمود: كار هر دو خوب است ؛ عمل هر دو شايسته است . معاويه مى گويد: گفتم : من مى دانم هر دو كار شايسته است ، مى خواهم بدانم كداميك بهتر است . فرمود: دعا بهتر و برتر است . مگر سخن خداوند متعال را نشنيده اى كه مى فرمايد: دعا كنيد، تا مستجاب كنم . همانا كسانى كه از عبادت من سرپيچى كنند، به زودى با ذلت وارد دوزخ خواهند شد. والله ! دعا افضل و برتر است . والله ! دعا افضل و برتر است . والله ! دعا برتر است . مگر دعا عبادت نيست ؟ مگر دعا سخت تر و استوارتر است ؟ والله ! دعا سخت و استوارتر است . والله ! دعا سخت و استوارتر است . والله ! دعا سخت و استوارتر است .
عن سليمان بن عثمان بن الاسواد قال : قال رسول الله : يدخل الجنة رجلان كانا يعملان عملا واحدا اءفيرى اءحدهما صاحبه فوقه فيقول : يا رب بما اءعطيته و كان عملنا واحدا؟ فيقول الله تعالى : ساءلنى و لم تساءلنى ثم قال : اساءلوا الله و اءجزلوا فان الله يتعاظمه شىء . (75)
سليمان بن عثمان مى گويد پيامبر اكرم (ص ) فرمود: دو نفر كه اعمال و عباداتشان يكسان و يكنواخت است ، وارد بهشت مى شوند، ولى يكى از آن دو رفيقش را از نظر مقام و مرتبه بالاتر از خود مى بيند. آن گاه مى پرسد: خدايا! چه شد با آنكه عملمان يكسان بود، او را برتر و بالاتر قرار دادى ؟ خداوند فرمايد: او از من در خواست كرد، و تو نخواستى . سپس پيامبر (ص ) فرمود: دعا كنيد، و چيزهاى مهم و بزرگ از خداوند بخواهيد؛ چون هيچ چيز در برابر عظمت خدا مهم و بزرگ نيست .
عن عمرو بن جميع عن اءبى عبدالله (ع ) قال : من لم يساءل الله عزوجل افتقر . (76)
عمرو بن جميع از امام صادق (ع ) روايت مى كند كه ، آن حضرت فرمود: هر كسى كه از خدا چيزى نخواهد، فقير و نيازمند خواهد شد.
عن ابى عبدالله (ع ) قال : قال امير المؤ منين (ع ) اءحب الاعمال الى الله عزوجل فى الارض الدعاء و افضل العبادة العفاف قال : و كان امير المؤ نين رجلا دعاه . (77)
امام صادق (ع ) فرمود: امير المؤ منين (ع ) مى فرمايد: محبوب ترين كارها در روى زمين براى خدا عزوجل ، دعا است ، و بهترين عبادت ، پرهيزكارى و پارسايست . امير المؤ منين (ع ) مردى بود كه بسيار دعا مى كرد.
عن ميسربن عبد العزيز عن ابى عبدالله (ع ) قال : قال لى : يا ميسر اءدع و لا تقل ؛ ان الاءمر قد فرغ منه ان عندالله عزوجل منزلة لاتنال الا بمسالة ولو اءن عبدا سد فاه و لم يسئل لم يعط شيئا فاسئل تعط انه ليس من باب يقرع الا يوشك اءن يفتح لصاحبه . (78)
ميسر بن عبدالعزيز مى گويد: امام صادق (ع ) به من فرمود: اى ميسر! دعا كن ، و نگو كه كار گذشته است و آنچه مقدر شده ، همان شود (و دعا اثرى ندارد) همانا نزد خداوند مقاميست كه نمى توان به آن رسيد، جز با دعا و تقاضا. اگر بنده يى دهان خود را از دعا فرو بندد و چيزى درخواست نكند، چيزى به او داده نخواهد شد. پس از خداوند درخواست كن ، تا به تو عطا شود؛ چون هر درى را زياد بكوبيد، سرانجام گشوده خواهد شد.
عن حنان ابى سدير عن اءبيه قال : قلت لاءبى جعفر (ع ): اءى العبادة اءفضل ؟ ما من شى ء اءفضل عندالله من اءن يسئل و يطلب مما عنده و ما احد اءبغض الى الله عزوجل ممن يستكبر عن عبادته و لايسئل ما عنده . (79)
سدير مى گويد: به امام باقر (ع ) عرض كردم : كدام عبادت بهتر است ؟ فرمود: چيزى نزد خداوند عزوجل افضل و بهتر از اين نيست كه از او درخواست شود، و از آنچه نزد اوست بخواهند؛ و هيچ كس نزد خداوند از كسانى كه از عبادت او تكبر مى ورزند و از مواهب او تقاضا نمى كنند. مبغوض تر و منفورتر نيست .
عن سيف التمار قال : سمعت ابا عبدالله (ع ) يقول : عليكم بالدعاء فانكم لاتقربون بمثله و لاتثركوا صغيرها اءن تدعوا بها ان صاحب الصغار هو صاحب الكبار . (80)
سيف تمار مى گويد: از امام صادق (ع ) شنيدم كه مى فرمود: بر شما باد به دعا؛ زيرا هيچ چيز مانند دعا شما را به خداوند نزديك نمى كند. هيچ حاجت كوچكى را به خاطر كوچكى اش رها نكنيد، از اينكه براى آن به درگاه خداوند دعا كنيد؛ زيرا آن كس كه حوايج كوچك به دست اوست ، همان كسيست كه حوايج بزرگ در اختيار اوست ..
سخن امام على (ع ) در نهج البلاغه درباره ى دعا
و اعلم اءن الذى بيده خزائن السموات و الارض فيه اءذن لك فى الدعاء و تكفل لك بالا جاجة و اءمرك اءن تساءله ليعطيك و تسترحمه ليرحمك و لم يسجعل بينك و بينه من يحجبه عنك و لم يلجئك الى من يشفع لك اليه و لم يمنعك ان اءسات من التوبة و لم يعا جلك بالنقمه و لم يفضحك حيث الفضيحة بك اءولى .
بدان ، خداوندى كه خزاين آسمان ها و زمين به دست اوست ، به تو رخصت و اجازه ى دعا داده ، و خود اجابت آن را بر عهده گرفته است ، و به تو امر كرد كه از او بخواهى ، تا عطايت كند، و از او رحمت و مهربانى بطلبى ، تا مهربانى ات كند، و بين تو و خود هيچ كس را حجاب و مانع قرار نداد؛ تو را ناچار نگردانيده كه در نزد او شفيع و ميانجى ببرى . و اگر مرتكب گناهى شدى ، در توبه را به رويت نبست و در كيفر گناهت شتاب نكرد، و آنجا كه شايسته ى رسوايى بودى ، رسوايت نساخت .
و لم يشدد عليك فى قبول الانابة و لم يناقشك بالجريمة و لم يؤ يسك من الرحمة بل جعل نزعك عن الذنب حسنة و حسب سيئتك واحدة و حسب حسنتك عشرا و فتح لك باب المتاب و الاءستعتاب فاذا ناديته سمع نداءك و اذا ناجيته علم نجواك قاءفضيت اليه بحاجتك و اءبثثته ذات نفسك و شكوت اليه همومك و استكشفته كربك ، واستغنته ، على اءمورك و ساءلته من خزائن و ساءلته من خزائن رحمته مالا يقدر على اعطائه غيره من زيادة الاعمار و صحة الا بدان وسعة الارزاق .
و در قبول توبه و بازگشت بر تو سخت نگرفت ، و به سبب گناهى كه از تو سرزده ، به تنگنايت نيفكند و از رحمت خود نااميدت نساخت ؛ بلكه روى گردانيدن تو را از گناه ، حسنه و كار نيك شمرد، و گناهت را يك بار كيفر و كار نيكت را ده بار جزا دهد و در توبه را به رويت گشود. پس هر وقت او را بخوانى ، صدايت را مى شنود، و هرگاه با او راز و نياز و مناجات كنى ، راز دلت را مى داند؛ پس حاجت و درخواست خود را به سوى او ببر و راز دلت را نزد او بگشاى و از اندوهايت به او شكايت و درد دل كن و از او چاره اى گرفتارى هايت را بخواه و در كارهايت از او يارى بجوى و از خزاين رحمت او چيزى بخواه ، كه غير او را توان بخشيدنش نيست ، از قبيل : افزودنى در عمر، سلامت جسم و گشايش در روزى .
ثم جعل فى يدك مفاتيح خزائنه بما اءذن لك فيه من مساءلته فمتى شئت استفتحت بالدعاء اءبواب نعمته و استمطرت شابيب رحمته فلا يقنطنك ابطاء اجابته فان العطية على قدر النبية و ربما اءخرت عنك الاجاحة ليكون ذلك اءعظم لاءجر السائل و اءجزل لعطاء الامل و ربما و ساءلت الشى فلا تؤ تاه و اوتيت خيرا عاجلااو آجلا اءو صرف عنك لما هو خير لك فلرب اءمر قد طلبته فيه هلاك دينك او اءو تيته فلتكن مساءلتك فيما يبقى لك جماله و ينفى عنك وباله فما لمال لايبقى لك و لاتبقى له .
خداوند كليدهاى خزاين خود را در دستانت نهاده است ؛ زيرا به تو رخصت و اجازه داده كه از او بخواهى ، و هر زمانى كه بخواهى ، درهاى نعمتش را به دعا بگشايى و ريزش باران رحمتش را طلب كنى . اگر دعايت را دير اجابت فرمود، نااميد مشو؛ زيرا بخشش و عطاى او به اندازه ى نيت و تصميم است . چه بسا در اجابت تاءخير روا دارد، تا پاداش سؤ ال كننده بزرگ تر و عطاى آرزومند افزون تر گردد. چه بسا چيزى را خواسته اى و آن را به تو نداده اند، ولى بهتر از آن را در اين جهان يا در آن جهان به تو مى دهند، يا صلاح تو در اين بوده كه آن را از دريغ دارند. چه بسا چيزى را از خداوند مى طلبى ، كه اگر به تو داده شود، تباهى دينت در آن است . پس همواره چيزى را از خداوند بخواه ، كه نيكى آن برايت بر جاى ماند و رنج و مشقتش از تو دور باشد؛ نه مال براى تو باقى مى ماند، و نه تو براى مال باقى مى مانى .
---------------------------- 63- نهج الفصاحه ، ص 331. 64- نهج الفصاحه ، ص 331. 65- كافى ، ج 2، ص 468. 66- تنبيه الخواطر، ص 463. 67- صحيح ترمذى ، ج 2، ص 266. 68- مجمع البيان ، ج 8، ص 528. 69- نهج الفصاحه ، 331. 70- نهج الفصاحه ، ص 485. 71- نهج الفصاحه ، 332. 72- امالى طوسى ، ج 1، ص 87. 73- نهج الفصاحه ، 661. 74- ب 3، ح 5، ص 1089 وسائل الشيعه . 75- ب 1، ح 7، ص 1084، وسائل . 76- ب 1، ح 6، ص 1084، وسائل الشيعه . 77- اصول كافى ، ج 4، ص 213. 78- اصول كافى ، ج 4، ص 211. 79- اصول كافى ، ج 4، ص 210. 80- اصول كافى ، ج 4، ص 212.
-------------------------------------- برگرفته از کتاب كليد سعادت نام مؤ لف : رحمت الله عرب نوكندى