مقدمه
خداوند متعال در قرآن کریم مىفرماید: «وَ مِن آیاتِهِ أن خَلَقَ لکُم مِنْ انفُسِکُم أزواجاً لِتَسکُنوا اِلیْها و جَعَلَ بَیْنَکُم مَودَّةً وَ رَحْمَةً، اِنَّ فى ذلکَ لایاتٍ لِقَومٍ یَتَفکرونَ؛
از جمله آیتهاى خدا این است که براى شما از جنس خودتان همسران آفرید تا به وجود آنها آرام گیرید و میان شما دوستى و مهربانى برقرار ساخت. در این امر براى کسانى که اندیشه مىکنند عبرتهاست (گردآوری : انجمن ناجی)» (1)
خانواده به یکى از نهادهاى بنیادى و سازنده اجتماعات بشرى است و نقش بسزایى در رشد و تربیت افراد جامعه و توسعه و تقویت ارزشهاى والاى انسانى دارد. گرچه امروزه در جوامعى که به سمت صنعتى شدن در حرکت هستند تحولات عمیقى در آن رخ داده است (گردآوری : انجمن ناجی) در جوامع صنعتى زندگى به صورت مکانیکى و ماشینى تبدیل گردیده و به دلیل گوناگونى در سلیقهها، ارزشها و اختلاف نظرها، روابط اعضاى خانواده روز به روز مادىتر و خشکتر گردیده و عواطف انسانى کمرنگتر شده است و خانوادهها از حالت سنتى به خانوادههاى هستهاى و کوچک تبدیل گردیده است (گردآوری : انجمن ناجی)
پروفسور «مارگارتمید» (2) از دانشمندان بزرگ علوم اجتماعى در این باره مىگوید:
«به وجود آمدن خانواده هستهاى به صورت یک زن و شوهر که دور از سایر اقوام و آشنایان به طور مجزا زندگى مىنمایند، در عصر فضا در حال گذشتن از بوته آزمایش بسیار مشکل و مهم است و همین طور ازدواجهاى کم دوام و تصنعى عصر ما... با وجودى که واژه خانواده هستهاى رابطه فیزیکى با بمب هستهاى ندارد ولى همان طورى که نامگذارى شده است از بمب هستهاى هم خطرناکتر است (گردآوری : انجمن ناجی)» (3)
تحکیم خانواده جامعه را به سمت آرمانهاى مطلوب سوق مىدهد، لذا باید جوانان را ابتدا به ازدواج تشویق نمود و روشهاى استحکام زندگى خانوادگى را به آنها آموخت. ازدواج علاوه بر اینکه مورد تأکید اسلام و سنت رسول اکرم (ص) است، باعث احساس تعهد در فرد نسبت به خانواده و اجتماع، ارضاى غرایز انسانى، دورى از گناه و پاکدامنى و ایجاد آرامش و تکامل انسان است (گردآوری : انجمن ناجی)
پیامبر اسلام (ص) مىفرماید: «مَن تَزوَّجَ اَحْرزَ نِصفَ دینه؛ آن کس که ازدواج کند نیمى از دینش را حفظ نموده است (گردآوری : انجمن ناجی)» (4)
انسان متمدن امروزى که با کمک پیشرفتهاى چشمگیر و شایان توجه خود بخصوص در زمینه علوم و صنایع توانسته است بر روى بعضى از اجرام سماوى قدم بگذارد و در اعماق دریاها و اوج آسمانها سفر کند و پرده از روى بسیارى از اسرار نهان بردارد و در حقیقت بر خشکىها، آسمانها و دریاها حکومت کند و با استفاده از اصول، قوانین و یافتههاى علمى و عملى بسیارى از معماها و مسائل و مشکلات حیات و بقا را حل نماید و سر از اسرار پیچیده و مشکلِ نهفته در دل ذرّات و در اعماق محیط درون و بیرون به در آورد، ولى انسان متمدن امروز هنوز در راه حل بسیارى از مسائل و مشکلات زندگانى روزمره خود از جمله مهمترین رکن زندگى یعنى محیط خانوادگى عاجز و ناتوان بر جاى مانده است (گردآوری : انجمن ناجی) دنیاى متمدن در فرآیند توسعه در ابعاد مختلف زندگى، هنوز راه حلهاى جدى در جهت ایجاد پیوند خانوادگى ارائه نکرده و موفقیتى چندان را به دست نیاورده است، ولى تلاشها در جهت دستیابى به چنین مسئله اساسى، به نوبه خود، بسیار نویدبخش است (گردآوری : انجمن ناجی) «بالزاک»، اندیشمند بزرگ معاصر مىگوید: «مسافرین طریق زناشویى باید داراى قطبنما و راهنما باشند.» (5)
امیرالمؤمنین حضرت على (ع) فرمودند: «مَن عرف نَفسَه، فَقَد انتَهى الى غایَةِ کُلِّ مَعرِفَةٍ وَ عِلْمٍ؛ کسى که خود را بشناسد، به هدف نهایى همه دانشها و معرفتها دست یافته است (گردآوری : انجمن ناجی)» (6)
بنابراین در این مقاله سعى شده است با طرح سؤالات زیر به اختصار روشهایى که مىتواند استحکام خانواده را دوام بخشد مورد توجه قرار گیرد.
روشهاى تحکیم خانواده
- آیا تا کنون از خود پرسیدهاید که چرا بعضى از زوجها با یکدیگر همدلى و همفکرى دارند و برخى ندارند؟
- آیا تا کنون از خود پرسیدهاید که چرا برخى ازدواجها و پیوندها به جدایى مىانجامد؟
- آیا تا کنون از خود پرسیدهاید که چرا پیوندهاى عاشقانه بعد از ازدواج گسسته مىشوند و از هم فرو مىپاشند؟
- آیا تا کنون از خود پرسیدهاید که چرا زنان و شوهرانى که با هم تفاهم دارند پس از مدتى به عدم تفاهم مىرسند؟
- آیا تا کنون از خود پرسیدهاید که چگونه مىشود زنان و شوهرانى که مدعى بودهاند نمىتوانند با یکدیگر زندگى کنند، پس از چندى توانستهاند به خوبى با هم زندگى کنند؟
- آیا مىدانید مشاوران علت اصلى مسائل زناشویى را عدم تفاهم ذکر کردهاند؟
- آیا مىدانید که اکثر روانشناسان راه اصلى حل و فصل مسائل زناشویى را رسیدن به تفاهم و برقرارى ارتباط انسانى ذکر مىکنند؟
نکاتى که مطرح مىشود براى همه زوجها و همه انسانهایى که با هم زندگى مىکنند، با هم کار مىکنند و در کنش و واکنش یا تعامل مستمر هستند، مىتواند مفید و مؤثر باشد. همچنین کسانى که در مرحله تصمیمگیرى براى ازدواج یا در آستانه ازدواج هستند و نیز کسانى که روابط زناشویىشان آشفته است مفید و راهنمایى کننده مىباشد.
1- استحکام روابط با همدیگر
علاقه داشتن به یک رابطه سالم، ایجاد یک کانون گرم و صمیمى، رسیدن به تفاهم، مسئولیت همه اعضاى خانواده به ویژه زن و شوهر است (گردآوری : انجمن ناجی) از اینرو مىتوان گفت که حل مسائل زناشویى و خانوادگى مستلزم کوشش همهجانبه اعضاى خانواده بخصوص زن و شوهر است (گردآوری : انجمن ناجی)
2- پیوند بین اعضاى خانواده
در ارزیابى روابط زناشویى، هر یک از زوجها باید بدانند که همسر او نزدیکترین و محرمترین فرد به او است (گردآوری : انجمن ناجی) لذا توصیه مىشود به همسرتان به عنوان یک نیمه تن، حامى و پشتیبان نگاه کنید و تلاش نمایید وى را خوشبخت کنید. خداوند در قرآن کریم مىفرماید: «هُنَّ لباسٌ لکُم وَ انتُم لباسٌ لهنَّ؛ زنان به منزله لباسى براى شمایند و شما به منزله لباسى براى آنها.» (7)
3- کسب دانش و مهارت؛
انجام دادن هر کارى به مهارت و دانش نیاز دارد. یعنى براى یک همسر توانا شدن، باید دانایىها، دانشها و مهارتهاى لازم را کسب کرد. از اینرو توصیه مىشود با مطالعه کتابهاى مربوط به تعلیم و تربیت، روانشناسى خانواده و آئین همسردارى و شرکت در جلسههاى آموزشى خانواده به دانش و مهارت خود بیفزایند.
4- روابط سالم میان اعضا
خانواده یک نهاد اصلى و ویژه جامعه است و برقرارى روابط انسانى سالم و درست میان اعضاى خانواده مهمترین عامل سلامت خانواده است (گردآوری : انجمن ناجی) سعى کنید با همدلى، همفکرى، همکارى، هماهنگى، روابط سالمى را میان اعضاى خانواده خود برقرار نمایید. امام صادق (ع) فرمودند: «وَ مَن حَسُن بِرُّه باَهلِه زاد اللَّهُ فى عمرِه؛ هر کس با خانوادهاش نیکرفتار باشد، خداوند بر عمرش بیفزاید.» (8)
5 - ایجاد امنیت روانى
لازمه استمرار روابط زناشویى سالم، داشتن تعهد و وفادارى، اعتماد، انصاف، صمیمیت، پذیرش متقابل، سعه صدر، تفاهم و اعتماد است (گردآوری : انجمن ناجی) لذا با رعایت این اصول نسبت به همسرتان احساس مسئولیت کنید و در خانواده فضاى سرشار از امنیت عاطفى ایجاد کنید. امام سجاد (ع) فرمود: «... و اِنَّ أرضاکم عند اللَّه أسبغکم على عَیاله؛ خدا از کسى که زمینه آسایش خانواده خود را آبرومندانه فراهم سازد خشنودتر است (گردآوری : انجمن ناجی)» (9)
6- تأیید همدیگر
مورد صحبت و توجه قرار گرفتن از نیازهاى اساسى انسان است (گردآوری : انجمن ناجی) سعى کنید در روابط زناشویىتان به نوعى و به طریقى رفتارهاى مطلوب همسرتان را مورد توجه قرار دهید و تأیید کنید. همسر شما باید بفهمد که براى او ارزش قائل هستید. خلاصه آنکه تشویق و تأیید بیان نکات مثبت باید به طور آشکار و یا در جمع باشد و تذکر نکات منفى و انتقاد باید به طور محرمانه در تنهایى صورت گیرد. پیامبر اسلام (ص) فرمودند: «خَیرکُم خَیرکُم لاَهلِه؛ بهترین شما، بهترین براى خانوادهاش مىباشد.»
7- پرهیز از پیشداورى
در اکثر مواقع زوجهایى که مشکلات ارتباطى دارند، دچار مشکل شناختى، طرز قضاوت کردن (پیشداورى) و دیدن اشکالات به جاى نقاط مثبت مىشوند. به بیان دیگر این زوجها کسانى هستند که وقتى با لیوانى که تا نیمه پر از آب است روبهرو مىشوند، اغلب به نیمه خالى توجه مىکنند.
8 - عدم سرزنش همدیگر
وقتى در زندگى زناشویى، اختلاف نظر یا سوء تفاهمى بروز مىکند به جاى سرزنش کردن یکدیگر و تفسیر نادرست به شناسایى مسئله، علتیابى و سرانجام به راهیابى آن بپردازید. اگر چه باید اعتراف کرد گاهى اوقات شناسایى مسئله واقعى و مشکل اصلى و یافتن علتها و ریشهها دشوار است (گردآوری : انجمن ناجی) زیرا آنچه که روى پرده است با آنچه که پشت پرده است متفاوت مىباشد و شناخت ریشههاى اصلى مسئله کارى ماهرانه و پر پیچ و خم است که کمک و مشاوره افراد متخصص را طلب مىکند. در قرآن کریم مىخوانیم: «یا ایُّها الذینَ امَنوا لا یَسخر قومٌ...؛ اى اهل ایمان، مؤمنان هرگز نباید قومى قوم دیگر را مسخره و استهزاء کنند.» (10)
9- احترام به یکدیگر
زوجین با یادگیرى مهارتهاى ارتباطى و به کار بستن آنها مىتوانند روابط خود را بهبود بخشند. در فضایى سرشار از حُسن تفاهم به حل و فصل مسائل خود بپردازند. برخى از این مهارتها عبارتند از: فعالانه به حرفهاى یکدیگر گوش کردن، تشریک مساعى، ملباسمو کردن و به عقاید یکدیگر احترام گذاشتن.
10- برخورد منطقى با مشکلات
باید در نظر داشت که مشکل یک طرف و شیوه برخورد با مشکل طرف دیگر است (گردآوری : انجمن ناجی) به جاى اتخاذ روش پرخاشگرانه، خشونتآمیز و بدبینانه بهتر است روش مسالمتآمیز، صمیمانه و خوشبینانه را انتخاب کرد. اگر رفتارى براى شما مبهم است، سادهترین راه این است که از همسرتان سؤال کنید هدف شما از انجام این کار چیست؟ منظور شما از این حرف چیست؟ چرا این گونه رفتار مىکنید؟ چطور شد که این گونه عمل کردى؟ و غیره.
11- جلوگیرى از سوء تفاهم
مهمترین عامل پدیدآیى مسائل و مشکلات زناشویى، سوء ارتباطات و سوء تفاهمات است (گردآوری : انجمن ناجی) بنابراین هر زن و مردى به سهم خود مسئولیت دارند که از به وجود آمدن این مسائل پیشگیرى کنند و در اولین فرصت ممکن به حل و فصل آنها بپردازند، زیرا سوء تفاهمات به صورت یک فرآیند مخرب و پیشرونده عمل مىکنند. گاهى یک سوء تفاهم کوچک مانند گلوله برفى است که بر اثر غلطیدن از فراز کوه به تدریج به یک بهمن بزرگ تبدیل مىشود و بنیاد زندگى زناشویى را از بیخ و بُن برمىکَند و متلاشى مىسازد. براى مثال ممکن است کسى در ارتباط با سکوت همسرش بگوید: وقتى او سکوت مىکند معنایش این است که مرا دوست ندارد در حالى که ممکن است سکوت معناى گوناگون داشته باشد، مثلاً در خانوادهاى ممکن است براى تربیت و اصلاح رفتار نامطلوب از سکوت به عنوان یک تقویت کننده منفى استفاده شود. امام رضا (ع) فرمودند: «قِف عندَ کلّ أمرً حتّى تعرَف مَدخَله من مخرَجَه قَبل أن تقعَ فیه فتندم؛ پیش از اینکه کارى را شروع کنى، در باره آن نیک تأمل کن و در مورد قبل و بعد آن بیندیش تا تو را از پشیمانى نگه دارد.» (11)
12- توجه به نیازهاى یکدیگر
لازمه ایجاد و حفظ روابط زناشویى سالم این است که طرفین براى خصوصیات، علاقهمندىها و نیازمندىهاى یکدیگر ارزش قائل شوند. از اینرو سعى کنید در روابط کلامى، غیر کلامى، عاطفى و اقدامها و تصمیمگیرىها به رفتار و افکار و نیازها و خواستههاى همسرتان توجه کنید، حساسیت نشان داده و پاسخ مناسب بدهید و بىتفاوت نباشید. بنابراین اگر زن یا شوهرى گفت: همسر من به فکر من نیست، من براى او ارزش ندارم، او سرش به کار خودش مشغول است و غیره، این امر زنگ خطر محسوب مىشود. حضرت على (ع) فرمود: «اجْملوا فى الخِطابِ تَسْمَعوا جَمیلَ الجَواب؛ زیبا سخن گویید تا پاسخ زیبا بشنوید.» (12)
13- هماهنگى با یکدیگر
سعى کنید با نگرش مثبت به یکدیگر و با ملباسمو کردن و هماهنگى امور زندگى خانوادگى، تعلیم و تربیت فرزندان، فعالیتهاى اجتماعى، اوقات فراغت و چگونگى صرف آن، دید و بازدیدهاى خانوادگى و نظایر آن را تنظیم و برنامهریزى کنید.
14- توقعات معقول و منطقى
راه حل عمده مسائل و مشکلات زناشویى، اصلاح نگرش و شیوه برخورد و تصحیح انتظارات بر اساس توان و وسع یکدیگر است، لذا توصیه مىشود زمان مشخصى را در روز یا در هفته براى گفتگو در باره مسائل و مشکلات و روشن کردن انتظارات از یکدیگر و به اصطلاح درد دل کردن اختصاص دهند.
15- انعطافپذیرى
در رویارویى با مسائل و مشکلات زناشویى همواره باید انعطاف داشت. به بیان دیگر خود را در وضعیت طرف مقابل قرار دادن، قبول مسئولیت خود و شناخت انتظارات متقابل، قدم اول در راه حل و فصل اختلافات زناشویى است (گردآوری : انجمن ناجی) حضرت على (ع) فرمود: «فَدارِها عَلى کُل حالٍ و اَحْسِن المُصاحَبةَ لَها لِیَصفُوَ عَیشُکَ؛ در هر حال با همسرت مدارا کن و با او به نیکى معاشرت نما تا زندگىات باصفا شود.» (13)
16- گفتار صادقانه
در اکثر موارد با وجود اینکه زن و شوهر با زبان واحدى با یکدیگر سخن مىگویند، اما آنچه که یکى مىگوید و آنچه دیگرى مىگوید و آنچه را که دیگرى مىشنود اغلب متفاوت است و در نتیجه مشکلات ارتباطى را به دنبال مىآورد. لذا توصیه مىشود زن و شوهر دیدگاه خود را در مورد مسئله و مشکل مورد نظر به زبان ساده و صادقانه بیان کنند. در این باره باید یادآور شد که خشونت را نباید با خشونت پاسخ گفت بلکه خشونت را با سکوت باید پاسخ داد و بعداً در موقعیت مناسب دیگرى در باره مسئله مورد نظر به بحث و گفتگو پرداخت. حضرت على (ع) فرمود: «اجْمِلوا فى الخِطاب تَسْمعوا جَمیلَ الجَواب؛ زیبا سخن گویید تا پاسخ زیبا بشنوید.» (14)
17- از بین بردن سوء تفاهمات
زن و شوهر هر دو موظف هستند زمینههاى بروز سوء تفاهمات و سوء ظنها را از بین ببرند و حتىالامکان از انجام رفتارهایى که موجب بروز سوء ظنها مىشود خوددارى کنند. حضرت على (ع) فرمود: «مَن ساءَ ظَنُه، ساءَت طَویّته؛ کسى که گمانش بد است، باطنش بد است (گردآوری : انجمن ناجی)» (15)
18- قدردانى از رفتار مطلوب
تشویق و ابراز تشکر از رفتارهاى مطلوب همسر تأثیر بسزایى در تکرار و استمرار آن رفتارها دارد و انگیزه تکرار آن رفتارهاى مطلوب را بیشتر مىکند. او یاد مىگیرد که (پس همسر من این رفتار را دوست دارد و براى خوشایند او باید آن را تکرار کنم.)
19- بیان ویژگىهاى مثبت
به جاى در نظر گرفتن خصوصیات منفى بهتر است ویژگىهاى مثبت یکدیگر را در نظر بگیرید و به آنها توجه کنید. بنابراین از پوزخند زدن، مسخرهکردن، تحقیر کردن، سرزنش کردن، ناسزا گفتن و به رخ کشیدن یکدیگر باید اجتناب کرد. این گونه رفتارهاى نامطلوب موجب افزایش مقاومتهاى روانى در طرف مقابل مىشود و ادامه زندگى زناشویى و ارتباط را دشوار و فاجعهآمیز مىکند.
20- تعامل صحیح
در روابط زناشویى نه باید مردسالارى حاکم باشد و نه زنسالارى. به بیان دیگر اصولاً رابطه سلطهپذیرانه چه از طرف زن و چه از طرف شوهر براى کانون گرم خانواده آفت بزرگى به شمار مىآید.
21- هدیه دادن
زن و شوهر مىتوانند با یادآورى برخى ایام مانند روز تولد، سالگرد ازدواج و نظایر آن و دادن هدیههاى هر چند کوچک (مثلاً یک شاخه گل) به طور نمادى و سمبلیک عشق و علاقه و توجه را نسبت به یکدیگر بروز دهند. امام باقر (ع) فرمود: «تَهادُوا فَانَّ الهَدیَّةَ تَسُلُ السَّخائِم و تُجلِى ضَغائِنَ العَداوَةِ و الاحقادَ؛ براى یکدیگر هدیه برید، که هدیه بردن، کینهها را از دلها بیرون برد و انتقام و دشمنى و کینهتوزىها را برطرف سازد.» (16)
22- تفکر مثبت در زندگى
اساس یک ارتباط سالم و بانشاط، مثبت فکر کردن است (گردآوری : انجمن ناجی) در زندگى شخصى خانوادگى و زناشویى همواره سعى کنید به مثبتها، موهبتها و نعمتهایى که در اختیار دارید بیندیشید نه به آن امورى که در اختیار ندارید. براى مثال برخوردارى از سلامت و نعمتهایى که در اختیار دارید باید شاکر درگاه الهى باشید.
23- آراسته بودن ظاهر
زن و شوهر موظفند خود را در برابر همدیگر آراسته و پاکیزه و جالب توجه نگهدارى کنند و از پریشانى و وضع نامرتب اجتناب کنند. پیامبر اکرم (ص) فرمود: «تَنَظَّفوا ما اسْتَطَعتُم؛ هر چه مىتوانید پاکیزه باشید.» (17)
24- پرهیز از سوء ظن
بر اساس سوء ظن و گمان بد و حدس نادرست نمىتوان زندگى کرد و ارتباط سالم برقرار نمود. اگر موضوع و یا مسئلهاى ذهن زن و شوهر را به خود مشغول کرده است باید آن را به صراحت و صادقانه مطرح کرد و درستى یا نادرستىاش را مورد بررسى قرار داد. براى مثال امروز خسته به نظر مىرسى چرا؟ چطور شد که این حرف را نزدى یا این کار را کردى؟ همواره زن و شوهر باید یکدیگر را به صبر و بردبارى و اخلاص و توکل توصیه کنند. حضرت على (ع) فرمود: «ایّاکَ وَ التَّغایُرَ فى غَیرِ مَوْضَعَ غَیرَةٍ فَاِنَّ ذلک یَدعوا الصَّحیحَةَ اِلى السُّقمِ و البَریئةَ الى الرَّیْبِ؛ از غیرتورزى نابهجا بپرهیز که چنین کارى زن سالم را به نادرستى مىکشاند و پاکدامن را به سوى شک و تردید مىبرد.» (18)
25- بخشش و گذشت
گذشت و عفو عنصر اصلى استمرار و استحکام پیوند زناشویى از سوى هر یک از زوجهاست (گردآوری : انجمن ناجی) لذا از خطاهاى یکدیگر بگذرید و خطاهاى همدیگر را تحمل کنید. رسول خدا (ص) فرمود: «عَلیکُم بالعفو لا یَزیدُ العَبْدَ الّا عِزّاً فتعافَوا یعزکُمُ اللَّه؛ بر شما باد که عفو و گذشت داشته باشید، زیرا عفو، موجب عزت بنده است (گردآوری : انجمن ناجی) از یکدیگر عفو کنید تا خدا شما را عزیز کند.» (19)
26- عمل به وعدهها
گاه عملى نشدن قولها و قرارها چه پیش از ازدواج و چه پس از ازدواج از طرف زن و شوهر به دلشکستگى، سلب اعتماد و احساس فریبخوردگى منجر مىشود. بنابراین سعى کنید حتىالامکان به قولهاى داده شده عمل کنید و احساس مسئولیت خود را در قول و عمل نشان دهید.
27- پرهیز از القاب ناشایست
از نسبت دادن القاب و زدن برچسبهاى نامطلوب به یکدیگر مانند بدقول، شلخته، بىاحساس، کلهشق، یکدنده، لجباز، بىانصاف، زورگو، خودخواه و نظایر آن خوددارى کنید. حضرت على (ع) فرمود: «بَعیداً فُحشُهُ، لَیّنا قَولهُ؛ مؤمن از فحش به دور است و گفتارش نرم و ملایم است (گردآوری : انجمن ناجی)» (20)
28- پرهیز از اختلاف
سعى کنید از طرح مورد یا موارد سوء تفاهم یا مسائل مورد اختلاف پرهیز کنید. براى مثال اگر همسر شما یک بار بدقولى کرده است به او نگویید تو همیشه بدقولى مىکنى در حالى که ممکن است همسر شما این بار قولش را فراموش کرده باشد و یا علت خاصى داشته باشد. رسول اکرم (ص) فرمود: «مَن ضَرب امرَأته بغیر ذنبٍ فأنا خصمه؛ کسى که همسر خود را مىآزارد، من دشمن او خواهم بود.» (21)
29- پوشش خطاها
خطاهاى یکدیگر را در حضور فرزندان یا دیگران مانند دوستان و آشنایان و بستگان مانند پدرشوهر، مادرشوهر، پدرزن، مادرزن بازگو نکنید و همواره احترام یکدیگر را مراعات کنید. همچنین سعى کنید احترام به بزرگ ترها و پدر یا مادر را همواره به فرزندان خود یادآورى کنید. «هُنَّ لباسٌ لکُم و انتُم لباسٌ لَهُنَّ؛ زنان لباس شما هستند و شما لباس زنان هستید.» (22)
30- پرهیز از تمسخر
لازمه ایجاد حفظ و استمرار روابط زناشویى سالم و بانشاط این است که خانواده سالم و آرامشبخش باشد و زن و شوهر از مسخره کردن یکدیگر و گفتن سخنان طعنهآمیز و دوپهلو پرهیز کنند. پیامبر اکرم (ص) فرمود: «لا تَسُبُّوا الناسَ فَتکسِبوا العَداوَةَ بَیْنَهُمْ؛ مردم را دشنام ندهید که دشمنى آنها براى خود کسب مىکنید.» (23)
31- پرهیز از مقایسه با دیگران
همیشه تفاوتهاى فردى وجود دارد و زوجها نباید همدیگر را با کسى دیگر مقایسه کنند. نکته حایز اهمیت این است که زوجها باید حاضر شوند این تفاوتها را درک کنند و اختلافات زناشویى را در یک فضاى محرمانه و صمیمانه مطرح کنند و معتقد باشند که مىشود و مىتوان به تفاهم رسید و یک ارتباط سالم برقرار کرد.
32- برخورد منطقى با خواستهها
لازمه ایجاد تداوم و حفظ زناشویى سالم انعطافپذیرى در رویارویى با تقاضاها و درخواستهاى یکدیگر مىباشد. آشفتگى روابط زن و شوهر بهافسردگى و اضطراب در یکى از آنها و یا هر دو آنها منجر مىشود و در نتیجه بر شدت مشکلات موجود مىافزاید. گاهى اوقات افسردگى و عصبانیت زن و شوهر به علت اختلال در کار سیستم عصبى یا غدد درونریز و به ویژه غدد تیروئید است (گردآوری : انجمن ناجی) بنابراین توصیه مىشود در اولین فرصت به پزشک متخصص مراجعه گردد.
33- انتخاب دوستان
از آنجا که نفس انسانى خوپذیر است لذا در انتخاب دوست و برقرارى روابط دوستانه و یا معاشرتهاى خانوادگى با زوجهاى دیگر دقت کنید. توصیه مىشود زن و شوهر هر دو معیارهایى را با توافق یکدیگر مشخص کنند و بر اساس آنها به گزینش دوست و برقرارى این روابط اقدام نمایند. امام رضا (ع) فرمود: «مُجالِسة الصالحین داعیةَ الى الصَلاح؛ نشست و برخاست با نیکان، مایه روى آوردن آدمى به صلاح و نیکى است (گردآوری : انجمن ناجی)» (24)
34- عدم دخالت دیگران
زن و شوهر باید هر چه بیشتر با یکدیگر ارتباط کلامى و عاطفى برقرار کنند و سوء تفاهمات و سوء ارتباطات را هر چه زودتر شناسایى، رفع و اصلاح کنند. نکته حایز اهمیت این است که زن و شوهر باید خودشان به حل مشکلات زناشویى و خانوادگى اقدام کنند و پیش از آنکه موضوع را با کسى دیگر در میان بگذارند به عنوان دو انسان عاقل و بالغ مسئله را منصفانه بین خود حل و فصل کنند و اجازه ندهند دیگران در این امر مداخله کنند. حضرت على (ع) فرمود: «مَن صَدَّق الواشى افسَدَ الصَّدیقَ؛ کسى که سخنچین را تصدیق کند، دوست راستین خود را از دست مىدهد.» (25)
35- انتظارات واقعبینانه
داشتن نگرشهاى آرمانگرایانه و شاعرانه نسبت به ازدواج و روابط زناشویى از سویى و ازدواجهایى که بر اساس هوا و هوس، جاذبههاى مادى یا زیبایى ظاهرى صورت مىگیرد از دیگر سو، ازدواجها را بیشتر با سوء تفاهمها، تضادها و غیره روبهرو مىسازد و این گونه پیوندها به زودى به سستى مىگراید. علت اصلى چنین مشکلاتى این است که طرفین از یکدیگر انتظارات غیر واقعبینانه دارند و این امر نیز به برداشتهاى نادرست از یکدیگر و سرانجام به ارتباطات نامطلوب ختم مىشود.
36- مثبتاندیشى
برخى از سخنها مبهم هستند و هر کسى مىتواند آنها را به گونهاى مثبت یا منفى تفسیر کند. یا اینکه اصولاً برخى از پیامها داراى چندین مفهوم هستند. از اینرو ملاحظه مىشود که گاهى اوقات مفهوم پیام براى فرستنده پیام کاملاً روشن و مشخص است (گردآوری : انجمن ناجی) اما براى طرف مقابل یا گیرنده پیام این طور نیست. در این شرایط و موقعیت گیرنده پیام شروع مىکند به حدس زدن و ذهنخوانى که متأسفانه اغلب اوقات به برداشتهاى نادرست و اشتباه منتهى مىشود. در این گونه موارد سادهترین راه این است که گیرنده پیام به وضوح و صراحت سؤال مىکند که منظورش از پیام مورد نظر یا موضوع صحبت شده چه بوده است و نیز گیرنده پیام مىتواند از فرستنده پیام درخواست کند که توضیح بیشترى دهد تا رفع اشکال و ابهام شود.
37- گفتگوهاى صادقانه
در هر فرصتى که پیش مىآید سعى کنید با همسر و اعضاى خانواده خود ارتباط کلامى و عاطفى برقرار کنید و به گفتگوهاى خانوادگى بپردازید. شایان ذکر است که زنها از صحبت کردن با همسرشان بیشتر لذت مىبرند و از این روش براى نشان دادن مهر و علاقه خود نسبت به همسرشان استفاده مىکنند. بنابراین توصیه مىشود شوهر مشتاقانه به صحبتهاى همسرش گوش کند و واکنش مناسب نشان دهد. چنانچه شوهر یا زن در شرایط خاصى نتوانند به صحبتهاى همسرشان گوش کنند باید این موضوع را صادقانه و صمیمانه مطرح و تقاضا کند صحبت کردن در باره آن موضوع را به فرصت دیگرى موکول کنند. در هر حال از پیش آمدن این حالت جلوگیرى کنید که همسر شما فکر کند و احساس نماید که شما مشغول کار و فعالیت خودتان هستید و به حرفهاى او گوش نمىکنید و توجه ندارید. در قرآن کریم مىخوانیم: «مُحمدٌ رسول اللَّه و الذینَ مَعَه اَشِداءُ عَلى الکفار، رُحَماءُ بَیْنَهُم؛ محمد رسول خداست و مردمى که همراه او هستند، سختگیرنده بر کافران و در میان خود رحیم و مهربانند.» (26)
38- ارزیابى رفتارها
زن و شوهر باید مشخص کنند که از یکدیگر چه انتظاراتى دارند؟ آنها باید گاهگاهى در یک فضاى محرمانه، محبتآمیز و صمیمانه به ارزیابى رفتار و روابط یکدیگر بپردازند و از یکدیگر سؤال کنند آیا از من راضى هستى، آیا من توانستهام انتظارات تو را پاسخگو باشم؟ نسبت به من چه احساسى دارى؟ و نظایرآن، زن و شوهر نباید تصور کنند که این انتظارات و احساسات به قدرى روشن و گویا هستند که نیازى به طرح بیان آنها نیست و همه مىدانند. بنابراین شوهر نسبت به زن و زن نسبت به شوهر باید احساسات و عواطف و انتظارات خود را در میان گذارند و به طور آشکار ابراز کنند و براى بهبود روابط خود تلاش نمایند. زن و شوهر باید از یکدیگر سؤال کنند. چکار باید کرد که روابطمان بهتر و بانشاطتر شود؟ امام صادق (ع) فرمود: «وَ مَن حَسُن برُّهُ بِاهلِه زادَ اللَّهُ فى عُمره؛ هر کس با خانوادهاش نیکرفتار باشد، خداوند بر عمرش بیفزاید.» (27)
39- توجه به افکار و تمایلات همدیگر
گاه زن و شوهر از یک مسئله واحد دو برداشت کاملاً متفاوت دارند و این برداشتهاى متفاوت را با یکدیگر مطرح نمىکنند و یا نمىخواهند که این برداشتهاى متفاوت را درک کنند و در نتیجه بروز یک مسئله ساده ممکن است به یک بحران تبدیل شود. لذا زن و شوهر باید سعى کنند که برداشتهاى یکدیگر از مسئله را جویا شوند و بفهمند. براى شناخت ریشه اختلافات زناشویى باید با روانشناسى آشنا شد و دریافت که زن و مرد به چه امورى بها مىدهند در حالى که مرد مىخواهد مستقل و خودمختار باشد و براى آزادى عمل ارزش قائل است زن به زندگى اجتماعى و گردش جمعى اهمیت مىدهد که در این شرایط زن و شوهر از خود انعطاف نشان دهند و به آگاهى برسند.
40- احساس مسئولیت
براى ایجاد حفظ و استمرار یک رابطه زناشویى سالم، موفق و باطراوت باید هر یک از زوجها تلاش کنند، بیندیشند، وقت بگذارند، احساس مسئولیت کنند و موانع برقرارى روابط سالم را از میان بردارند و در مقابل موانع به هم کمک کنند.