سَنجاقَک (Sanjār) حشرهای است از راسته سنجاقکان (Odonata)
سَنجاقَک
(Sanjār) حشرهای است از راسته سنجاقکان (Odonata).
مقدمه[ویرایش]سَنجاقَک (Sanjār) حشرهای است از راسته سنجاقکان (Odonata). واژه سنجاقک در پارسی به بدن (شکم) سنجاق مانند اعضای این گروه اشاره دارد. البته در زبان انگلیسی به کل این گروه Dragonflies گفته می شود اما در بیان علمی تر سنجاقک به گروه Damselflies و آسیابک به گروه Dragonflies به صورت خاص اشاره دارد. Odonata از (Odous:دندان) به معنی دندان داران است که به قطعات دهانی جونده نیرومند نیز اشاره دارد.این راسته از حشرات یکی از قدیمی ترین گروه حشرات بالدار معروف به کهن بالان (Palaeoptera) پس از یکروزه ای هاست(Ephemeroptera) ظهور این حشرات را همزمان با ابتدای پرمین می دانند. کشف یک فسیل از بال عقبی یک سنجاقک غول پیکر به طول 7.5in (به نظر می رسد گستره بال و جثه حدود 70cm )مربوط به دوره پرمین و ۲۸۰ میلیون سال قبل و یک فسیل کامل دیگر در آلمان با گستره 20.3cm مربوط به ژوراسیک تایید کننده این مطلب است (گردآوری : انجمن ناجی)سریعترین حشره پرنده از نظر سرعت نیز به Odonata گونه ای سنجاقک استرالیایی تعلق دارد.با توجه به نحوه زندگی در مراحل لاروی و بالغ و خصوصیت شکارگری دارای شرایط اختصاصی و اندامهای شکارگر ویژه ای اند . شکل پاها در این گروه به صورت سبد در آمده است تا راحت تر شکار را در بر بگیرد قطعات دهانی به صورت جونده بسیار قوی می باشد.از آنجا که به صورت عمومی شکار می کنند ممکن است بعضی از حشرات مفید هم در لیست غذایی آنها یافت شود .گرچه نمیتوان آها را آفت این گروه محسوب نمود زیرا نقش مفید پررنگ تری دارند. در دوران لاروی با تغذیه از لارو دوبالان و سایر موجوداتی که می توانند مضر باشند در کنترل جمعیت گروههای ساکن زیستگاههای آبی نقش مهمی دارند گرچه ممکن است ماهی های کوچک طعمه آنها باشند اما خود آنها نیز می توانند غذای مفیدی برای ماهی های بزرگتر باشند.سنجاقکها شکارچیان سریعی هستند که طعمه خود را در هوا شکار میکنند آنها به طور استثنایی قدرت دید بالایی دارند و میتوانند حشرات در حال پرواز را تعقیب کنند و با کمک پاهای تیغه دار خودشکار را به آسانی در هوا بگیرند، حالت پاها شکل سبد مانندی را می سازد که به منظور تمرکز بیشتر روی طعمه کاربرد دارد.
سنجاقک امپراتور آبی (Anax imperator) در جلگههای روستایخلیفه محله رودسر استان گیلان
این گروه از حشرات موجوداتی دوگانه زیست هستند.دوران لاروی حشره که قسمت طولانی تر زندگی است به صورت کاملاً وابسته به محیط آبی مشخص است طرح بالغ حشره با چهاربال ظاهر می شود که این حالت کوتاه می باشد(چند روز تا دو ماه ). چشمان مرکب بزرگ اند، شاخک ها کوتاه و همگی آزادزی هستند.مزو و متا تورکس در هم ادغام شده است و شکم متشکل از ۱۱ بند می باشد (در برخی منابع به 10 بند اشاره شده).اندام جنسی نرها کاهش پیدا کرده اما دارای اندام ثانویه جفت گیری و ضمیمه جنسی در قسمت شکمی و در بند۲و ۳ می باشند.قسمت تخمگذاری ماده ها یا با اندام تخمگذار یا بدون آن است (گردآوری : انجمن ناجی)هر دو جنس از نظر اندازه و زیستگاه مشابه اند،اما اغلب در الگوهای رنگ سینه و شکم ، پاها یا بالها تفاوت هایی دارند.در حال حاضر سه زیر راسته از این حشرات وجود دارد :
زیر راسته آخر نمونه ای است که در واقع فسیل زنده محسوب می شود و تنها یک جنس و دوگونه دارد که یکی در ژاپن و دیگری در هیمالیای مرکزی وجود دارد.دو زیر راسته اولی در سراسر زمین غیر از مناطق منجمد پراکندگی دارند و تنوع اصلی آنها در مناطق گرمسیری است.Zygoptera گروه ابتدایی تر اند و به نظر می رسد گروه Monophyletic باشند. معمولاً دارای پرواز رقص مانند و فعالیت شکاری تغذیه ای کمتری نسبت به Anispptera می باشند. Anisoptera پرواز قدرتمندی دارند و احتمالاً گروه Monophyletic نیستند.The phylogenetic tree of the orders and suborders of odonates according to Bechly (2002):[۲]
بررسی فون مناطق و وجود تنوع در میان گونه ها نشان دهنده گسترده بودن زیستگاهها و موفقیت سدهای طبیعی در جداسازی و ممانعت از نفوذ گونه ای خاص و توانمندی یک گونه دارد. برخی گونه ها علیرغم شرایط دشوار ویا حتی آلودگی های خاص زیستگاهها می توانند مقاوم تولید نسل نمایند و برخی دیگر نسبت به شرایط بسیار حساس هستند.آلودگی های آب و تخریب زیستگاههای طبیعی همواره گونه های موجود در موقعیت جغرافیایی آلوده را تهدید می کند.
بسیاری از خانواده های Odonata نسبت به آلودگی های آب حساس اند زیرا قسمت اعظم حیات جاندار در حالت لاروی و در محیط آبی سپری می شود. اگر آلودگی آب تاثیر حادی در لارو نداشته باشد(معمولاً چنین نیست) ممکن است روی جانوران آبزی که از آنها تغذیه می کند موثر باشد و حشره در چنین زیستگاهی آیندهای ندارد.در سالهای اخیر مطالب تازه و جالبی در مورد برخی گونه های Odonata بیان می شود به عنوان مثال مهاجرت! که در مورد این موضوع مطالبی ذکر خواهد شد که شاید باور آن برای ما دور از ذهن باشد.بررسی های فونستیک می تواند گونه های مقاوم و حساس و گونه های نابود شده در یک زیستگاه سابقاً سالم را معرفی کند.
همواره شناخت وبررسی و طبقه بندی گروهی از موجودات مقدمه ای برای سایر علوم زیستی محسوب می گردد زیرا وجود تفاوت ها و امتیازات وتنوع،گونه ای را معرفی می کند که در گذشته از آن آگاهی کافی نداشته ایم.
در مجموع نمی توان نسبت به یک جاندار همیشه دیدگاه منفعت طلبانه داشت و تنها حشراتی که مفید یا مضر هستند را مطالعه نمود آنچه که مسلم است دانش ما نسبت به جاندارانی که با آنان درگیر هستیم بیشتر می باشد پس لازم است ابعاد دانش خود را افزایش دهیم.تکامل و طبقه بندی
همانگونه که اشاره شد ظهور Odonata را به ابتدای دوره پرمین نسبت می دهند. در مسیر تکامل شکل گیری نهایی به صورت امروزی در مزوزوییک بوده است: Zygoptera و Anisozygoptera در تریاس و Anisoptera در ژوراسیک می باشد.Zygoptera: شامل ۴ فراخانواده و ۱۸ خانواده استَAnisozygoptera:شامل ۱ خانواده و ۱ جنسAnisozygoptera شامل ۳ فرا خانواده و ۴ خانواده است بررسی گروه
طول بالها از 16.2cm در سنجاقک استرالیایی Petalura ingentissima تا 2cm درآسیابک جنوب شرق آسیا Agriocnemis femina دیده می شود.دگردیسی ناقص می باشد .چشمان مرکب کاملاً بزرگ است و قطعات دهانی جونده می باشد. دو قطعه پشتی تورکس در هم ادغام شدهاند.پاها کاملاً برای به دام انداختن شکار طراحی شدهاند. بالها بزرگ و قدرتمند و دارای رگبالهای زیادی اند و معمولاً در قسمت نوک بال لکه بال ویژه ای دارند شکم بند بندی و دارای ۱۱ قطعه می باشد(در منبع Grzimek’s Animal Life Encyclopedia) ده بند قید شده است ) شکم طویل و استوانه ای است (گردآوری : انجمن ناجی) در نر ها اندام جنسی ثانویه ویژه در بند ۲ و ۳ شکمی قرار دارد و جدا از روزنه جنسی معمول واقع در نزدیک انتهای شکم است .هر دو جنس در انتهای شکم خود زائده هایی دارند که در نر ها مانند کلاسپرها عمل می کند و در حین جفت گیری ماده را درگیر می کند.بالها در این گروه بسیار بزرگ و دارای رگبال های زیادی هستند معمولاً در نزدیکی نوک بال یک لکه ویژه بال وجود دارد که در گونه های مختلف و در بعضی موارد در جنس نر و ماده تفاوت هایی دارد. در بعضی گونه ها بالها رنگ آمیزی جالبی دارند و در گونه هایی دیگر شفاف هستند در میانه بال معمولاً یک فرو رفتگی به نام گره(nodous) وجود دارد.بالها در Zygoptera در حین استراحت بر هم منطبق می شود و اندازهٔ مشابه ای دارند به همین خاطر به این نام گفته می شوند.معمولاً Zygoptera فعالیت پروازی و تغذیه ای زیادی ندارند و حرکت زیبای رقص مانندی بر فراز جریان آب دارند.در Anisoptera بالهای عقبی معمولاً عریضتر از بالهای جلویی اند و در حین استراحت به صورت گسترده نگه داشته می شوند. فعالیت پروازی و تغذیه ای زیادی در این گروه دیده می شود این گروه می توانند مسافت های زیادی را نسبت به زادگاه خود طی کنند و حتی در گونه هایی در ارتفاع زیاد و مدت طولانی در حالتی مشابه بال زدن و سر خوردن پرواز کنند . در این گروه بعضی اعضا فعالیت شبه مهاجرت ومهاجرت دارند.از گذشته تا به امروز مشاهده و بررسی بالها و شکل رگبالها وسیله مناسبی در طبقه بندی گروههای Odonataبوده است . شکل بال و لکه بالی و فرمهای رنگ آمیزی آنها می تواند اطلاعات مفیدی از گروهها را به ما بدهد.جفت گیری و تولید مثل[ویرایش]معمولاً رفتار خاص تولید مثلی و رقص ویژه در میان برخی خانواده ها دیده می شود Calopterygidae,Chlorocyphidae, Euphaeidae, Hemiphlebiidae, Platycnemididae,Libellulidaeوجود نرها با رنگ درخشان و هنر نمایی آنها و سیله مناسبی برای جلب ماده است (گردآوری : انجمن ناجی)
حشره نر قبل از یافتن جفت مناسب سلولهای جنسی رابه بند دوم و سوم شکم و محل اندام ثانویه جنسی منتقل می کند پس از پیدا کردن ماده مناسب با زائده انتهای شکم گردن ماده راگرفته و هر دو حشره با هم پرواز می کنند حشره ماده شکم خود را خمیده می کند و با تماس دادن روزن جنسی، سلولهای جنسی نر را جمع آوری می نماید.Zygoptera و برخی از Anisoptera تخمهای خود را در بافت های گیاهی می گذارند. در این حالات ماده دارای اندام تخم گذار ویژه جهت نفوذ به بافت گیاهی است (گردآوری : انجمن ناجی)در گروهی که تخم ها را به درون بافت گیاهی انتقال می دهند شکل تخمها دوکی شکل است و در نمونه هایی که تخمها به صورت آزاد در آب رها می شوند شکل تخمها گرد هستند. تخمها معمولاً در حین عبور ازاندام تناسلی ماده در هنگام تخم گذاری بارور می شوند و فرایند جنین زایی فوراً پس از آنکه تخمها گذاشته شدند رخ می دهد.رنگ تخمهای بارور شده از سفید کرم رنگ یا خاکستری کم رنگ به قهوهای قرمز کم رنگ یا خاکستری پر رنگ تغییر می کند .
هرچند که رنگ تخم ها در این مرحله در بعضی گونه های حاره ای روشن می باشد (مانند آبی،سبز،صورتی)جنین ها تحت نمو مستقیم از۵ تا۶۰ روز از تخم خارج می شوند. و ممکن است در شرایط نا مسائد آب و هوایی وارد دیاپاوز شوند و بین ۸۰ تا ۲۰۰ روز از تخم خارج شوند وهمه این موارد به دما و شرایط آب و هوایی وابسته است (گردآوری : انجمن ناجی) مرحله لاروی[ویرایش]معمولاً نخستین اینستار از طول دوره کمی برخوردار است و پیش لارو نام دارد و در آن تغذیه ای انجام نمیشود و پاها به ندرت کاربردی دارند. بسته به دمای آبی که تخم درآن گذاشته شده است این مرحله ممکن است از چند ثانیه تا چند ساعت به طول بینجامد. دومین اینستار پوست اندازی پیش لارو در بیشتر گونه ها زمانی انجام می شود که تخم در انتهای شکم است (گردآوری : انجمن ناجی) گونه هایی وجود دارند که بیرون آمدن آنها در کنار خطوط آبی است و پیش لارو خودش را از تخم بیرون کشیده و به درون آب می پرد. اینستار دوم مقداری زرده در روده میانی خود ذخیره دارد که برای یک یا چند روز غذا را تامین می کند تا جانور با نحوه تغذیه شکارگری سازش یابد .
آنها مهمولا رنگ پریده هستند و در طول اینستار های بعدی تیره تر می شوند.تعداد اینستارها معمولاً بسیار متفاوت است و ممکن است از ۹ تا ۱۷ بار باشد اما در اغلب گونه ها بین۱۱ تا ۱۳ مرتبه است(بسته به گونه و دما) علاوه بر آن طول دوره اینستارها نیز بسیار متفاوت و وابسته به شرایط است .رشد در فواصل بین پوست اندازی ها که دارای انعطاف پذیری است انجام می شود.لارو دارای کمی شباهت به بالغین است همچنین دارای یک اندام مخصوص شکار می باشد که در واقع آرواره تخصص یافته است و همانند یک انبر سریع برای گرفتن شکار به کار می رود. لارو شکارگر فعالی بوده و بسیاری از جانوران از ماهی های کوچک و نوزاد قورباغه تا لارو دوبالان و... را شکار می کند.
تنفس در محیط آبی به وسیله آبشش ها انجام می شود که ساختاری خاص دارند و پس از منشعب شدن بسیار اکسیژن دریافتی را به سلولها می رسانندلارو Zygoptera به وسیله سه زائده برگ مانند به نام آبشش های تراکه ای تنفس می کند که می تواند در حرکت جانور هم مورد استفاده قرار گیرد.لارو Anisoptera دارای آبششی در رکتوم است و آب به داخل رکتوم کشیده شده که دارای دیواره نازک می باشد و به وسیله تراکه آ و تراکئول زیادی پوشیده شده. تبادلات انجام شده سپس با فشار بیرون داده می شود. علاوه بر نقش تنفسی این اندام حالت حرکت Jet propulsion را فراهم می کند. دگردیسی[ویرایش]دوران لاروی دوره طولانی زندگی است و عواملی مانند دما و موقعیت های مختلف در طول آن دخیل هستند اما معمولاً از یک سال تا پنج یا شش سال بر حسب گونه به طول می انجامد. معمولاً فصول سرد سال در حالت لاروی سپری می شود.
برخی قسمت ها در طی دگردیسی تغییرات خاصی دارند مثلاً تعداد قطعات شاخک ها و پالپ ها و خارهای پرمنتال افزایش پیدا می کند .
پروتو برنس پشتی در سر در اوایل اینستار ناپدید می شود ، چشمان مرکب بزرگ شده، الگوهای رنگی نمو می یابد و عناصر جنسی گناپوفیز ظاهر می شوند. پایه بالها معمولاً در اینستارهای وسطی پدیدار می شود وسریعتر از هر نقطه دیگر بدن رشد می کند .نهایتاً در اینستار آخر هنگامی که نمو لارو کامل شده است، به زمان یک هفته یا بیشتر برای دگردیسی نیاز دارد. پایه بالها شروع به قطور شدن می کند . اینستار آخر معمولاً آب را ترک نمیکند تا روز به سمت دگردیسی پیش رود ، در این لحطه جانور بالغ از میان پوسته اینستار آخر بیرون می آید . مهمترین نیاز سنجاقک ها در این لحظه یافتن جایگاه مناسب است چسبیدن محکم به این جایگاه برای دگردیسی موفق لازم است . این جایگاه ضروری هر چیز فیزیکی می تواند باشد که به صورت عمودی یا افقی خارج از محیط آب است مانند صخره ها گیاهان و حتی مواد صنعتی و ساختگی.مدت کوتاهی پس
از ترک آب در پناه مناسب، پوشش را در طول خط پشتی میانی سینه پاره می کنند و سینه بالغ را از این راه باریک به بیرون می کشند.سپس قطعات پوششی سر پدیدار می شود و سر و سینه با هم خارج می شوند. مدت کوتاهی پس از آن پاها، بالها و قسمت جلویی شکم ظاهر می شود.سنجاقک ها در حالتی که به وسیله پاها خود را نگه داشتهاند ۱۰ تا ۲۰ دقیقه به حالت بی حرکت و معکوس سطح می مانند . معمولاً توده جمع شده بالهاگسترده شده و همراه با افزایش طول شکم ادامه می یابد.هر فرایند حدود ۱۵ دقیقه زمان می گیرد .بالها شفاف می شوند و قطرات آب از مخرج دفع می شود و شکل لوله ای بیشتری به شکم می دهد و به آرامی شکل بالغ به خود می گیرد.بالها به خوبی گسترش یافتهاند و شروع به لرزش می کنند. کل این فرایند از ۳۰ دقیقه تا ۲ ساعت به طول می انجامد. اکولوژی تغذیه[ویرایش]فرم شکارگری در دو مرحله زندگی همراه با فعالیت ویژه و اندامهای خاص همراه است (گردآوری : انجمن ناجی) لاروها با لب پایینی انبر مانند و بالغین با شکل خاص پاها که همانند سبد آرایش یافته باعث گرفتار کردن شکار و جلوگیری از فرار طعمه می شود حشرات کوچکتر در برخی موارد مستقیماً وارد دهان می شوند و بزرگترها با پاها که خاص شکارگری اند صید شده و با آرواره های نیرومند خرد می شوند.شکل پاها ممکن است برای جمع آوری راحت تر دارای خارها و زوائد خاصی باشد.
آرایش پاها به فرم سبد مانند گیر انداختن شکار را راحت می کند.چشمها در بالغین بسیار بزرگ اند و تقریباً همه طرف را می بینند. شکار معمولاً به وسیله حرکت شناسایی می شود . بالها بسیار کارامد و قدرتمندند و شکار در حین پرواز با مانور مناسبی انجام می شود.
شکارگری لارو با لب پایینی که دارای ۲ قلاب متحرک در انتهاست و به سرعت به طرف طعمه نشانه می رود انجام می شود. لارو معمولاً در شکار بیمهرگان آبزی به ویژه لارو دوبالان نقش مهمی دارد . وضعیت حفاظتی[ویرایش]از بیش از ۵۵۰۰ گونه شناخته شده Odonata تعداد ۱۳۷ مورد آن در لیست قرمز IUCN قرار دارند . ۲ موردمنقرض شده ، ۱۳ مورد در خطر بحرانی قرار دارند، ۵۵ مورد در خطر ، ۳۹ مورد بدون حفاظت ، ۱ر مورد در خطر کمتر و ۱۱ مورد بدون خطر در نظر گرفته شدهاند. اما وضعیت بسیار روشنی در این مورد وجود نداردجهت حفاظت بیشتر باید مطالعه اساسی بر روی پراکندگی گونه ها و ریستگاه ها صورت گیرد تا روشن تر با این مسئله برخورد شود . دانش ما در باره این موارد ناچیز است .با کسب اطلاعات قوی تر می توان گونه های حساس را شناسایی نمود و تحت تدابیر حفاظتی بیشتری قرار داد.
حفاظت طبیعی سنجاقک ها در ژاپن ، اروپا و آمریکا وجود دارد. راههای خاصی برای مشکل حفاظت منطقه ای در آفریقا و استرالیا و هند وجود دارد اما بسیاری از مناطق با تعداد زیاد گونه های خاص در مناطق حاره ای وجود دارد که بدون خفاظت زیستگاه است . در ژاپن زیستگاههای مصنوعی برای حمایت از این حشرات ساخته شده است که یک نمونه بسیار مناسب از حفاظت شمرده می شود.
انسان ها و Odonata
از گذشته نامهای خاصی به سنجاقک ها می دادند مانند سوزن کوچک شیطان یا گزنده اسب ها ویا شاهین پشه ها . در مورد سوزن شیطان یک اعتقاد خرافی وجود دارد که سنجاقک ها وارد چشم و گوش کودک خواب می شوند. نام شاهین پشه ها شاید مربوط به تغذیه بالغین از پشه ها و حشرات مشابه باشد. لازم به گفتن نیست که این حشرات کاملاً مفید و بی آزار هستند .
نامZygoptera) Damselfly) به علت پرواز رقص وار و معلق زیبای انها بر فراز آب به آنها داده شده است .در اعتقادات خرافی به آنها دکتر مار هم می گفتندزیر اعتقاد داشتند زخم های بدن مار را بهبود می بخشد و از او نگه داری می کنداین حشرات با تغذیه از فرم بالغ و لاروی عوامل ناقل بیماری مانند دوبالان خاص و ... خم بزرگی به انسان وطبیعت و کنترل طبیعی گونه های خاص می کنند. همچنین آنها در شناسایی کیفیت آب شیرین و تازه فوق العاده اند.در اعتقادات به عنوان حشرات شکست ناپذیر و جاویدان از آنها یاد می شود. سنجاقک ها سمبل مورد علاقه جنگجویان ژاپنی بودند نام قدیمی یک جزیره ژاپنAkitsushima به معنی جزیره سنجاقک ها بود مهاجرت![ویرایش]سنجاقک ها می توانند مسیرهای طولانی را همچون پرندگان مهاجرت کنند. محققین دریافتند که شباهت بسیارزیادی بین مهاجرت پرندگان و سنجاقک ها وجود دارد.به نظر می رسد این حشرات در بدن خود ذخیره چربی ساخته و منتظر وزش باد مناسب برای پرواز می شوند.
درطول سفر استراحت کرده و درصورت گم کردن مسیر آن را دوباره جهت یابی می کنند. آنها دقیقاً همان مسیر پرندگان را برای مهاجرت می پیمایند. هر سنجاقک می تواند بطور متوسط روزانه حدود ۱۶۰کیلومترپروازکند. مارتین میکو لسکی پروفسور زیست شناس دانشگاه پرینستون نیوجرسی سرپرستی این تحقیق را به عهده داشت. این گروه تحقیقاتی مطالعات خود را برروی سنجاقک های سبز که یک گونه از سنجاقک های مهاجر هستند و در هر تابستان به طرف شمال آمریکا و کانادا و در هر پائیز به طرف جنوب مهاجرت می کنند آغاز کرد. این حشرات توسط فرستنده های بسیار کوچکی که که حدود سه دهم گرم وزن داشتند و با چسب به آنها وصل شده بود دنبال می شدند
. این تیم تحقیقاتی چهارده سنجاقک را در طول دوازده روز توسط هواپیما دنبال کردند و دریافتند که اعمال و رفتار آنان در طول سفر شبیه پرندگان مهاجر می باشد. حشراتی که مسیر خود را گم می کنند به اشتباه خود پی برده و سریعاً دوباره جهت یابی کرده و راه اصلی را دنبال می کنند. محققین معتقدند که این حشرات احتمالاً خط ساحلی دریا را راهنمای پرواز خود قرار می دهند و در کنار ساحل و یا خط الراس کوهها گرد هم جمع می شوند و با استفاده از قطب نمای مغناطیسی که در بدنشان وجوددارد مسیر را رهیابی می کنند. مهاجرت سنجاقکها بر خلاف پرندگان یکطرفه است و این بدین معناست که فرزندان سنجاقک هایی که در پاییز به سمت جنوب حرکت کردهاند در بهار به سمت شمال سفر می کنند ؛ و سرانجام اینکه از میان ۲۵۰۰ گونه از این حشرات تنها ۵۰ نوع آن همانند پرندگان به مهاجرت می پردازند و راز علت سفر طولانی آنها تا کنون ناشناخته مانده است (گردآوری : انجمن ناجی)
سنجاقک سبز در جنگل های شمال ایران
منابع
Odonata
Bechly, G. (2002): Phylogenetic Systematics of Odonata. in Schorr, M. & Lindeboom, M., eds, (2003): Dragonfly Research 1.2003. Zerf - Tübingen. ISSN 1438-034x (CD-ROM)
Books[۱] BERNHARD ,Grzimek. SCHLAGHER , Neil .(2003):Grzimek Animal Life Encyclopedia 2nd Edition Vol 3 Insects. Thomson Gale , Canada. p 133[۲] DUMONT , H. J.(1991):Odonata of levant. Fauna palaestinae 5: -Israel Academy Of Siences,Jerusalem[۳]ELZINGA , Richard. J.(1978):Fundamentals Of Entomology. Prentice-Hall , USA. p 6 , 239[۴] Insects.Guidence For Collecting And Identification. Amirkabir press , Tehran. P 101 [۵] LITTLE , V. A.(1972): General And Applied Entomology. 3th Edition. Harper & Row , USA. p 80
RE: سَنجاقَک (Sanjār) حشرهای است از راسته سنجاقکان (Odonata)
رازهایی درمورد سنجاقک
رازهایی درمورد سنجاقک
سنجاقک که بیشتر در نقاط خوش آب و هوا یافت می شود، حیوانی زیبا، زمینی، هوایی، آبی و زیرآبی است (گردآوری : انجمن ناجی) سنجاقک بطور معمول تنها زندگی می کند. به جز چند روزی در تابستان که با جفت خود بسر می برد، در بقیه اوقات به تنهایی ادامه زندگی می دهد.
سنجاقک ماده وقتی که باردار شده، با انبرک کوچکی که در انتهای دم دارد تنه یک ساقه نی را که در آب قرار دارد سوراخ می کند و چند دانه تخم بسیار ریز در میان نی می گذارد. پس از چند هفته نوزادهای سنجاقک سر از تخم بیرون می آورند و به ته آب می روند.
آنها درست به اندازه سر یک سوزن می باشند. رنگشان، خاکستری است (گردآوری : انجمن ناجی) دست و پایشان، بسیار کوچک می باشد. در پشت آنها برآمدگی هایی دیده می شود که بال های سنجاقک، در درون آنها ساخته می شود تا این جانور آبی را روزی پرنده هوایی گردانند. نوزاد سنجاقک خود را در زیر گل ها و لجن ها پنهان می کند تا پیکر خود را از طعمه شدن حیوانات آبی محفوظ بدارد.
نوزاد سنجاقک، وسیله مخصوصی برای شنا دارد که هیج شناوری چنین وسیله ای ندارد. بشر هواپیمای جت ساخته است ولی هنوز زیردریایی جت نساخته است، شاید در آینده بسازد. ولی نوزاد سنجاقک در شنای خود درست مثل زیردریایی جت می باشد.
[size=8pt]در پیکر سنجاقک نوزاد، کیسه کوچکی قرار داده شده که از آب پر می شود. آنگاه آب مانند فواره از انتهای شکم وی خارج شده و این نوزاد کوچولو را در آب بطرف جلو می راند.
نوزاد سنجاقک شکارچی ماهر و قصابی چابک می باشد. او کرم های ته آب را شکار می کند. سپس با انبرک دم آنها را تکه تکه کرده و می بلعد. نوزاد که کمی بزرگ شد، پوست بدنش بزرگ نمی شود. لذا احساس تنگی و گرفتگی می کند. به پوست فشار آورده می شود، پوست کهنه از ناحیه سر و گردن شکاف خورده و حیوان با پوستی بسیار نرم و تازه از آن خارج می شود. نوزاد سنجاقک، مادامی که در آب زندگی می کند، چند پوست می اندازد.
وقتی که پا به سن می گذارد، آب بر تنش سنگینی می کند. آرام آرام خود را به ساقه یک گیاه یا تنه می رساند و از آن بالا می رود و از دنیای آب خارج می شود و به دنیای هوا وارد می گردد و در حرارت آفتاب، در سایه برگی یا درختی، استراحت می کند و باز پوست کهنه را می اندازد و با پوست نوینی ظاهر می شود.
در حالی که دو جفت بال کوچک و نرم بر پیکرش نمودار شده است، حرارت آفتاب، بال هایش را سخت می کند. بال ها به سرعت رشد می کنند و بزرگ و نیرومند می شوند و این زیردریایی جت، هواپیمایی بی پروانه می گردد که آماده پرواز است (گردآوری : انجمن ناجی) بال ها که گشوده شد پرواز می کند.
در طول دوران کربونیفر بعضی از سنجاقکها دارای بالهایی به طول ۶۱ سانتیمتر (۲ پا) بودند بزرگترین گونه از خانواده سنجاقکها امروزه جزو سنجاقکهای بزرگ آمریکای جنوبی هستند که بالهایی به طول۱۸ سانتیمتر(۷اینچ) دارند سنجاقکها جزو سریعترین حشرات پرنده هستند بعضی از این سنجاقکها میتوانند در فواصل کوتاه با سرعت ۵۶ کیلومتر (۳۵ مایل) در ساعت پرواز کنند.
دگردیسی
سنجاقک و گونههای آن تا حدود ۵ سال در زیر آب زندگی میکنند در طول این مرحله از زندگیشان آنها را پوره میگویند و رنگ خاکستری مایل به قهوهای دارند وقتی یک پوره رشد میکند در طول رشد بارها شکل عوض میکند بعد از هر شکل عوض کردن سطح بالهای او قدری بزرگتر میشود ولی برعکس بدنش همیشه یکسان میماند و تغییر نمیکند وقتی به رشد کامل رسید پوره از ساقه یک گیاه آبی صعود میکند و به بیرون آب میآید و برای آخرین بار پوست اندازی میکند و شکل خود را به عنوان یک سنجاقک ظاهر میسازد رنگ نهایی بدن بعد از چندین روز ظاهر میگردد.
سنجاقکها و سنجاقک یکروزه دو راسته مختلف از حشرات را تشکیل میدهند در حدود ۵۰۰۰ گونه در راسته سنجاقکها وجود دارد که شامل یوغ بالان میشود تمام گونههای سنجاقکها در سراسر جهان در نزدیکی آبها یافت میشوند راسته سنجاقکهای یکروزه در حدود ۲۰۰۰ گونه را شامل میشوند این گونهها نیز در نزدیکی آبها یافت میشوند ولی مجموعا” در مناطق سردتر آب یافت میشوند.
سنجاقکهای یک روزه
این سنجاقک در زیر آب رشد میکند و میتواند تا ۳ سال در زیر آب بماند در اوایل تابستان پوره این سنجاقک از آب بیرون میآید و دوبار پوست اندازی میکند و به سن بلوغ میرسد نوع بالغ این حشره دارای سیستم گوارشی فعال نیست و لذا غذا نمیخورد آنها جفت گیری میکنند تخم میگذارند و در طول چند ساعت میمیرند.
سنجاقک سبز
سنجاقک از بزرگترین سنجاقکها در امریکای شمالی است سنجاقک سبز اوایل تابستان پوره این حشره از طریق صعود بهوسیله ساقه گیاهان کناره آب بالا میآید و پوست اندازی کرده و دوران بلوغ را آغاز میکنند.