پاسخاولین و مهمترین شرطی که اهل معرفت برای سالکین و مؤمنین در رسیدن به کمال و بلکه انسانیت بر می شمارند، موضوع رزق حلال، تأمین معیشت از طریق لقمه حلال و کسب حلال است (گردآوری : انجمن ناجی) لقمه حرام علاوه بر این که بر شخصیت خود فرد اثر سوء می گذارد و باعث تاریکی و قساوت قلب می شود، بر فرزندان و نسل آدمی نیز همین تأثیر را منتقل می نماید.
«تأثیر لقمه در روایات»
برای لقمه حرام در روایات آثاری بیان گشته است که به برخی اشاره مینماییم: عدم استجابت دعاها، عدم قبولی نماز، پذیرفته نشدن اعمال صالح، عدم استشمام بوی بهشت، تضعیف ایمان، اخراج از صیانت الهی، کاهش رزق حلال، خروج از ولایت پیامبر (ص) و اهل بیت (ع)، حسرت در روز قیامت، لعن ملائکه، کوردلی. در مقابل لقمه حلال هر چند رنگین نباشد، موجب نورانیت دل و استجابت دعا و آمرزش و حفاظت الهی می گردد ، (میزانالحکمه، ج 2 ، ص 480).
«معنای لقمه حرام»
لقمه حرام معنای گسترده ای دارد و منظور از آن خصوص غذا نیست بلکه منظور هر نوع استفاده بردن از چیزی است که از راه موازین شرعی و احکام الهی به دست نیامده باشد، چه از راه دزدی باشد یا رشوه یا کلاهبرداری یا کم کاری یا خمس و زکات ندادن یا بدون اجازه صاحبش دست بردن و تصرف کردن.
البته باید توجه داشت تأثیر لقمه حرام در حد زمینه و اقتضا است نه علت تامه؛ یعنی آن که زمینه را برای برخی گرایشهای ناروا فراهم می آورد نه آن که از انسان سلب اختیار کند. چه بسا فرزندی که از پدر و مادر کافر به وجود میآید ولی راه خیر در پیش میگیرد، چون با اختیار و فطرت خویش به سوی کمال حرکت میکند بنابراین انسان میتواند با اختیار و معرفت خویش و جبران گذشته ها این نقیصه را جبران کند. و خداوند نیز هم آمرزنده است و هم جبران کننده. آنچه مسلم است این است که لقمه حرام بر عنصر وراثت در شخصیت انسان مو ثر است اما این تا ثیر به حدی نیست که اختیار را از انسان سلب کند بلکه تنها مسیر رسیدن به کمال معنوی را نزدیک یا طولانی میکند. به عبارت دیگر آهنگ و میزان گرایش به سمت نیکیها و بدیها را کمتر یا افزونتر میسازد و در نتیجه کسی که با وجود چنین عواملی راه درست را در پیش گیرد از پاداش افزونتری بهرهمند خواهد شد زیرا با دشواری و تلاش بیشتری این راه را پیموده است (گردآوری : انجمن ناجی) مانند بچه ای که به قصد خرید برای منزل، پدر و مادر پولی به او می دهند اما در طول مسیر خوراکیهای مختلف چشمان او را به خود جلب می کنند، بچه می تواند تمام یا مقداری از آن پول را صرف خرید خوراکی برای خود کند و یا خویشتن داری کند و آن پول را صرف خرید ما یحتاج منزل کند. اما باید بداند اگر آن پول را صرف خرید خوراکی برای خود نماید نتیجه اش این می شود که از سوی پدر و مادر مورد مؤاخذه و تنبیه قرار خواهد گرفت چرا که خلاف خواسته آنان عمل نموده است (گردآوری : انجمن ناجی)
«نحوه تأثیر لقمه حرام»
مسلم این است که لقمه حرام در شخصیت و اخلاق انسان مؤثر است، لیکن چگونگی تأثیر آن به نحو علت معد و شرطی است، نه علت ایجابی و ایجادی. از اینرو تأثیر به گونهای نیست که اختیار را از انسان سلب کند بلکه تنها مسیر رسیدن به کمال معنوی را نزدیک یا طولانی میکند. به عبارت دیگر آهنگ و میزان گرایش به سمت نیکیها و بدیها را کمتر یا افزونتر میسازد. مانند خوراکیهای سر راه بچه مسیر انسان برای رسیدن به کمالات معنوی و اخلاقی را نا امن و پیمودن آن را مشکل می نماید ولی به اختیار انسان آسیبی وارد نمی کند. چرا که انسان در انتخاب راه شقاوت و سعادت مختار است (گردآوری : انجمن ناجی) با توجه به آیه 27 سوره آل عمران که میفرماید: تُخْرِجُ الْحَیَّ مِنَ الْمَیِّتِ وَ تُخْرِجُ الْمَیِّتَ مِنَ الْحَیِ خداوند زنده را از مرده و مرده را از زنده خارج میسازد. میتوان دریافت که عوامل وراثتی آزادی و اختیار را از انسان نمیگیرد زیرا چه بسا انسانهای زنده دل که از انسانهای مرده دل پدید آیند و برعکس (تفسیر نمونه ذیل آیه).
«علم به حرام شرط اصلی اثر گذاری»
نکته دیگر این است که آثار وضعی لقمه حرام، مال و غذای مشکوک مربوط به صورت علم و آگاهی است و اگر در صورت عدم آگاهی هم اثر وضعی باقی باشد، کم رنگ تر و کم اثر تر است و با اعمال نیک و نیت خوب و عبادات از بین می رود - پس در عین حساس بودن و مراقب بودن باید از وسواس و بدبینی و جستجو در این مورد پرهیز کرد و تا زمانی که علم به حرام بودن نداریم از بدبینی و ترتیب اثر دادن پرهیز کنیم.
بنابراین لقمه حلال یا حرام هر دو جزء علت است نه تمام علت لذا گاهی از انسان های پاک مانند پیامبران و امامان، فرزندان ناشایست به دنیا می آیند مانند پسر نوح و جعفر کذاب پسر امام حسن عسکری(ع) و گاهی از افراد ناشایست فرزندان پاکی به دنیا می آیند.
«تأثیر پرخوری بر اخلاق»
در تعبیرات اخلاقی اسلام آمده است که «ما مَلأَ آدَمی وِعاءً شَراً مِن البَطن - انسان هیچ ظرفی را به بدی ظرف شکم پر نکرده است (بحار 36/ 330). شکم که پر شد راه فهم مسدود میشود، انسان پرخور هرگز چیزفهم نیست و هرگز به اسرار و باطن عالم پی نخواهد برد.
شکمبارگی، بیارادگی و خمودی میآورد و رعایت اعتدال در خوردن، سلامتی، طول عمر و نورانیت دل میبخشد. خوردن بیش از حدّ، هم روح را سرگرم میکند تا غذای زاید، هضم شود و هم بدن را به سوخت و ساز بیشتری وادار میسازد و سرانجام انسان را زودتر از موعد از پا در میآورد، نوعاً انسانهای پرخور، عمر طولانی ندارند.
زیادهروی در خوردن، بر کسالت و خواب میافزاید. وقتی اصحاب رسول خدا (ص) حضور آن حضرت شرفیاب میشدند، حضرت از آنان میپرسید: «هَل مِن مُبشّرات - شب گذشته چه خوابی دیدید که موجب بشارت باشد؟. کافی 8/ 90.» انسان میخوابد که چیز بفهمد نه آنکه زیاد بخورد تا بیشتر بخوابد.
شخصی در محضر رسول خدا (ص) آروغ زد، حضرت فرمود: کمتر بخور شایسته نیست انسان آنقدر بخورد که وقتی در جمع دیگران نشسته آروغ بزند «أَقصِر مِن جِشائک فَإِنّ أَطول الناس جُوعاً یَوم القیامة أکثرهم شَبعاً فی الدنیا - گرسنهترین افراد در قیامت کسانی هستند که در دنیا سیرترین افراد بودند (وسائل الشیعه 61/ 410).
در حالات امیر مؤمنان (ع) نقل شده که حضرت روزی به باغبانش فرمود غذایی داری؟ عرض کرد: غذای سادهای دارم که شایسته شما نیست، از کدوی بیروغن غذایی تهیه کردهام فرمود حاضر کن حضرت دستها را شست و آن غذا را میل فرمود سپس به شکم خود اشاره کرد و گفت شکمی که با این غذای ساده سیر می شود بدا به حال کسی که شکم او وی را به آتش ببرد(الکنی و الألقاب 3/ 138).
برای مطالعه بیشتر در زمینه تأثیر لقمه حرام بر انسان می توانید به کتب زیر مراجعه نمایید:
1. نقطه های آغاز در اخلاق اسلامی، ص 106
2. معراج السعاده، ص 440
3. میزان الحکمه، ج 2، ص 372
4. وب سایت انجمن ناجی