نام مبارك امام پنجم محمد بود. لقب آن حضرت باقر يا باقرالعلوم است (گردآوری : انجمن ناجی) بدين جهت كه: درياى دانش را شكافت و اسرار علوم را آشكارا ساخت. كنيه امام، ابوجعفر بود. مادرش فاطمه دختر امام حسن مجتبى (ع)است (گردآوری : انجمن ناجی) بنابراين نسبت آن حضرت از طرف مادر به سبط اكبر حضرت امام حسن (ع)و از سوى پدر به امام حسين (ع) مي رسيد. پدرش حضرت سيدالساجدين، امام زين العابدين، على بن الحسين (ع) است (گردآوری : انجمن ناجی)
تولد حضرت باقر (ع) در روز جمعه سوم ماه صفر سال 57 هجرى در مدينه جانگداز كربلا همراه پدر و در كنار جدش حضرت سيدالشهداء كودكى بود كه به چهارمين بهار زندگيش نزديك مي شد.
دوران امامت امام محمد باقر (ع) از سال 95 هجرى كه سال درگذشت امام زين العابدين (ع) است آغاز شد و تا سال 114 هجری يعنى مدت 19 سال و چند ماه ادامه داشته است (گردآوری : انجمن ناجی)
امام باقر (ع) داراى خصائل ستوده و مؤدب به آداب اسلامى بود. سيرت و صورتش ستوده بود. پيوسته لباس تميز و نو مي پوشيد. در كمال وقار و شكوه حركت مي فرمود.
از آن حضرت مي پرسيدند: جدت لباس كهنه و كم ارزش مي پوشيد. تو چرا لباس فاخر بر تن مي كنى؟ پاسخ مي داد: مقتضاى تقواى جدم و فرماندارى آن روز، كه محرومان و فقرا و تهيدستان زيادبودند، چنان بود. من اگر آن لباس بپوشم در اين انقلاب افكار، نمي توانم تعظيم شعائر دين كنم.
در روزهاى گرم براى رسيدگى به مزارع و نخلستان ها بيرون مي رفت، و باكارگران و كشاورزان بيل مي زد و زمين را براى كشت آماده مي ساخت.
آنچه ازمحصول كشاورزى - كه با عرق جبين و كد يمين - به دست مي آورد در راه خدا انفاق مي فرمود. بامداد كه براى اداى نماز به مسجد جدش رسول الله (ص) مي رفت، پس از گزاردن فريضه، مردم گرداگردش جمع مي شدند و از انوار دانش و فضيلت او بهره مند مي گشتند.
امام بسيار گشاده رو و با مؤمنان و دوستان خويش برخورد بود. با همه اصحاب مصافحه مي كرد و ديگران را نيز بدين كار تشويق مي فرمود. در ضمن سخنانش مي فرمود : مصافحه كردن كدورتهاى درونى را از بين مي برد و گناهان دوطرف - همچون برگ درختان در فصل خزان - مي ريزد. امام باقر (ع) در صدقات و بخشش و آداب اسلامى مانند دستگيرى از نيازمندان و تشييع جنازه مؤمنين وعيادت از بيماران و رعايت ادب و آداب و سنن دينى، كمال مواظبت را داشت.
در روزهاى گرم براى رسيدگى به مزارع و نخلستان ها بيرون مي رفت، و باكارگران و كشاورزان بيل مي زد و زمين را براى كشت آماده مي ساخت. بامداد كه براى اداى نماز به مسجد جدش رسول الله (ص) مي رفت، پس از گزاردن فريضه، مردم گرداگردش جمع مي شدند و از انوار دانش و فضيلت او بهره مند مي گشتند. می خواست سنتهاى جدش رسول الله ( ص ) را عملا در بين مردم زنده كند و مكارم اخلاقى را به مردم تعليم نمايد.
مدت بيست سال معاويه در شام و كارگزارانش در مرزهاى ديگر اسلامى درواژگون جلوه دادن حقايق اسلامى - با زور و زر و تزوير و اجير كردن عالمان خودفروخته - كوشش بسيار كردند.
ناچار حضرت سجاد (ع) و فرزند ارجمندش امام محمد باقر (ع) پس از واقعه جانگداز كربلا و ستمهاى بي سابقه آل ابوسفيان، كه مردم به حقانيت اهل بيت عصمت (ع) توجه كردند، در اصلاح عقايد مردم به ويژه در مسأله امامت و رهبرى، كه تنها شايسته امام معصوم است، سعى بليغ كردند و معارف حقه اسلامى را - در جهات مختلف - به مردم تعليم دادند؛ تا كار نشر فقه و احكام اسلام به جايى رسيد كه فرزند گرامى آن امام، حضرت امام جعفر صادق ( ع ) دانشگاهى با چهار هزار شاگرد پايه گذارى نمود، و احاديث و تعليمات اسلامى را در اكناف و اطراف جهان آن روز اسلام انتشار داد.
حضرت امام محمد باقر (ع) 19 سال و ده ماه پس از شهادت پدر بزرگوارش حضرت امام زين العابدين (ع) زندگى كرد و در تمام اين مدت به انجام دادن وظايف خطير امامت، نشر و تبليغ فرهنگ اسلامى، تعليم شاگردان، رهبرى اصحاب و مردم، اجرا كردن سنتهاى جد بزرگوارش در ميان خلق، متوجه كردن دستگاه غاصب حكومت به خط صحيح رهبرى و راه نمودن به مردم در جهت شناخت رهبر واقعى و امام معصوم، كه تنها خليفه راستين خدا و رسول ( ص ) در زمين است، پرداخت و لحظهاى از اين وظيفه غفلت نفرمود.
سرانجام در هفتم ذيحجه سال 114 هجرى در سن 57 سالگى در مدينه به وسيله هشام مسموم شد و به شهادت رسیدند. پيكر مقدسش را در قبرستان بقيع - كنارپدر بزرگوارش - به خاك سپردند.