انجمن علمی عمومی ناجی

نگاهى به تفاسير روايى شيعه

دانش تفسير همزمان و همزاد با ظهور و نزول قرآن پديد آمده(1) و بدون شك، نخستين مفسّر قرآن كريم همانا پيام آور وحى(صلى الله عليه وآله) است (گردآوری :‌ انجمن ناجی)
گرچه مفسران و قرآن پژوهان روش هاى متفاوتى را در تفسير قرآن يادآور شده اند، بايد اذعان نمود كه روش «تفسيرروايى» اصيل ترين و با سابقه ترين شيوه تفسيرى در فهم معانى قرآن كريم به شمار مى آيد.(2)
در اين بخش، به اختصار نگاهى به مهم ترين و مشهورترين تفاسير روايى شيعه مى افكنيم.
ــــــــــــــــــــــــــــ
1. الميزان، سيدمحمد حسين طباطبائى، ج 1، ص 4.
2. ر.ك: قرآن در اسلام، سيدمحمدحسين طباطبائى، ص 51; الإتقان في علوم القرآن، جلال الدين سيوطي، ج 4، ص202.
ــــــــــــــــــــــــــــ

1. العيّاشى:مؤلّف اين تفسير محمدبن مسعود عيّاشى، از محدّثان بزرگ شيعه و معاصر ثقة الاسلام كلينى(قدس سره)، است (گردآوری :‌ انجمن ناجی) وى در آغاز، تابع مذهب اهل سنّت بود، سپس به تشيّع گراييد و در ميان علما و مفسّران از اركان دانش و اعيان شيعه محسوب مى گردد. او خانه خود را كانون تجمّع و مركز دانش شيعه قرار داده بود.(1) اين تفسير در رديف نخستين تفاسير روايى شيعه و در بردارنده بخشى از قرآن (از آغاز تا پايان سوره «كهف») است (گردآوری :‌ انجمن ناجی) ظاهراً روايات تفسير عيّاشى همراه با اسناد بوده و نسخه هايى از آن نزد دانشمندان قرن پنجم و ششم موجود بوده است (گردآوری :‌ انجمن ناجی)(2)

2. منهج الصّادقين:مؤلّف بزرگوار اين كتاب ملاّ فتح اللّه كاشانى، از فقها، متكلّمان و مفسّران بزرگ شيعه در دوران شاه طهماسب صفوى، است (گردآوری :‌ انجمن ناجی) تفسير وى به زبان فارسى و مشتمل بر مباحث گوناگون است (گردآوری :‌ انجمن ناجی) وى بيش تر آراء تفسيرى بيضاوى و زواره اى و نيز مباحث ادبى و بلاغى تفسير الكشاف زمخشرى را آورده و از تفسير مجمع البيان طبرسى و التّبيان شيخ طوسى و تفسير ابوالفتوح و گازُر بهره برده و مطالبى برگزيده و هر جا مناسب دانسته، از اخبار و روايات اهل بيت(عليهم السلام) نيز كمك گرفته است (گردآوری :‌ انجمن ناجی) مرحوم علاّمه شعرانى، مقدّمه اى مبسوط و سودمند در مباحث علوم قرآنى بر آن نگاشته است (گردآوری :‌ انجمن ناجی)(3)

3. الصّافي:نگارنده اين تفسير ملاّمحسن فيض كاشانى، از دانشمندان نامور و عارفان و شاعران و مفسّران و محدّثان بزرگ شيعه در قرن يازدهم هجرى است (گردآوری :‌ انجمن ناجی) اين كتاب بر اساس روايات، به ويژه روايات اهل بيت(عليهم السلام)، تاليف گرديده است (گردآوری :‌ انجمن ناجی) وى از تفاسير عيّاشى و قمى بهره برده، از آن ها نقل كرده است (گردآوری :‌ انجمن ناجی)فيض كاشانى به دليل ذوق عرفانى اش، در مواردى به تأويل عرفانى آيات و بيان معانى باطنى روايات پرداخته است (گردآوری :‌ انجمن ناجی) وى با نگارش سه تفسير مصفّى، أصفى و صافى، يكى از مفسّران چندگانه نويس جهان اسلام به شمار مى رود. همچنين او در مقدّمه اى درازدامن، دوازده گفتار سودمند از مباحث علوم قرآنى را در آغاز تفسيرش مطرح كرده است (گردآوری :‌ انجمن ناجی)(4)

4. البرهان: اين تفسير اثر مفسّر گران قدر و محدّث بزرگ شيعه در اوايل قرن دوازدهم هجرى، سيّدهاشم حسينى بحرانى، است (گردآوری :‌ انجمن ناجی) البرهان تفسيرى است كه بر اساس تفاسير روايى قدماى اصحاب اماميّه همانند تفسير فرات كوفى، عيّاشى، على بن ابراهيم، محمدبن عباس ماهيار و تفسير منسوب به امام حسن عسكرى(عليه السلام) صرفاً به گرداورى و تنظيم روايات بر اساس ترتيب قرآن پرداخته. گرايش فكرى نگارنده اين كتاب «اخبارى گرى» است (گردآوری :‌ انجمن ناجی)(5)

5 . نورالثّقلين:مفسّر گران قدر، عبدعلى بن جمعه هويزى، از دانشمندان و محدّثان اماميّه در قرن يازدهم و اوايل قرن دوازدهم است كه در شهر «هويزه» خوزستان مى زيسته. تفسير ايشان تفسيرى است روايى بر سبك و سياق البرهان سيدهاشم بحرانى. هدف مفسّر، صرفاً جمع آورى 0اخبار در ذيل آيات بوده، نه تأييد و اعتماد بر آن ها.(6)
----------------------------
1. ر.ك: تفسير عيّاشى، مقدّمه به قلم سيدمحمدحسين طباطبائى.
2. شناخت نامه تفاسير، سيد محمدعلى ايازى، ص 99.
3. پيشين، ص 265.
4. پيشين، ص 201.
5. پيشين، ص 45.
6. ر.ك: نورالثقلين، ج 1، ص 2.
------------------------
برگرفته از : آموزه هايى از قرآن و حديث
مؤلفان:جمعى از نويسندگان
ويراستار: سيدمحمدتقى مرتضوى زاده
تدوين: نهاد نمايندگى مقام معظم رهبرى در دانشگاه ها مركز برنامه ريزى و تدوين متون درسى
ناشر: دفتر نشر معارف