۳-۴-۱۳۹۲, ۱۱:۳۵ صبح
نوروفيدبک (Neurofeedback)
اختلالات مختلف رواني حاصل کارکرد نامناسب مغز و الگوي غلط امواج مغزي مي‌باشند. مغز انسان مانند هر سيستم پيچيده ديگري نياز به تنظيم و رفع نواقص دارد. در حقیقت خود مغز مي‌تواند خودش را تنظيم و به‌روز کند فقط کافي است که از وضعيت خود آگاهي پيدا کند. لذا همه کاري که بايد انجام دهيم آگاهي يافتن از مدل نامطلوب کارکرد مغز و سعي در تنظيم مجدد آن مي‌باشد.
در حقيقت مغزانسان توسط فيدبک‌هايي که از بدن و محيط اطراف مي‌گيرد به کنترل و تنظيم کارکردهاي مختلف جسمي و رواني و تعامل با محيط مي‌پردازد. نوروفيدبک با فيدبکي که از امواج مغزي ارائه مي‌دهد، مغز را در تنظيم فعاليت خود کمک مي‌نمايد.
نوروفيدبک (Neurofeedback) چگونه کار مي‌کند؟
در نوروفيدبک سنسورهايي كه الكترود ناميده مي‌شوند روي پوست سر مراجع قرار مي‌گيرند. اين سنسورها فعاليت الکتريکي مغز فرد را ثبت کرده و در غالب امواج مغزي (در اغلب موارد به شکل شبيه‌سازي شده در قالب يک بازي کامپيوتري يا فيلم ويدئويي) به او نشان مي‌دهند. در اين حالت پخش فيلم يا هدايت بازي کامپيوتري بدون استفاده از دستها و تنها بوسیله امواج مغزي فرد انجام مي‌شود.
به اين شکل فرد با ديدن پيشرفت يا توقف بازي و گرفتن پاداش يا از دست دادن امتياز و يا تغييراتي که در صدا يا پخش فيلم به وجود مي‌آيد، پي به شرايط مطلوب يا نامطلوب امواج مغزي خود برده و سعي مي‌کند تا با هدايت بازي يا فيلم، وضعيت توليد امواج مغزي خود را اصلاح کند (مثلاً اگر قرار است فرد موج آلفاي خود را کاهش دهد بازي در صورتي پيش مي‌رود که موج آلفا از يک حد مشخص شده‌اي کمتر باشد).
نوروفيدبک در حقیقت فرايندی آموزشي است که در طی آن مغز خودتنظيمي را فرا مي‌گيرد. در خلال آموزش، فعاليت مغز توسط اداره هشيار و ناهشيار توجه كنترل مي‌شود. يادگيري هشيارانه زماني اتفاق مي‌افتد كه فرد در مي‌يابد كه چطور سيگنال فيدبك به توجه و وضعيت ذهني او ارتباط پيدا مي‌كند.
قسمت عمده يادگيري در سطح ناهشيار اتفاق مي‌افتد، جائيكه مغز تدريجاً مي‌تواند بصورت مستقيم و خودكار سيگنال فيدبك را كنترل كند. مهارتهاي جديد كه بصورت آگاهانه و نا آگاهانه بدست آمده‌اند در طول آموزش دروني مي‌شوند و بطور خودكار به فعاليت‌هاي روزانه فرد منتقل مي‌شوند. اين کار درست مانند يادگرفتن رانندگي است (گردآوری : انجمن ناجی) همانطور که رانندگي پس از يادگيري کامل به صورت يک سري اعمال خودکار در مي‌آيد و هيچگاه فراموش نمي‌گردد، مهارت‌هايي نيز که مغز در طي آموزش نوروفيدبک فرا مي‌گيرد ماندگار خواهند بود.
بنابراين نوروفيدبک به مغز کمک مي‌کند تا ياد بگيرد که چطور خودش را تنظيم و نواقص عملکردي خود را برطرف نمايد. لذا هيچ‌گونه دستکاري يا مداخله ماده خارجي وجود ندارد که بخواهد عوارض جانبي داشته باشد يا وابستگي ايجاد کند. با نوروفيدبک ما تنها مهارتهاي جديدي را فرا مي‌گيريم، مهارت‌هايي که ما و مغزمان را بيش از پيش توانمند مي‌سازد.
نوروفيدبک از نوروپلاستيسيتي کمک مي‌گيرد.
از ديد روانشناسي، چنين به نظر مي‌رسد كه آموزش و تمرين تمركز، فرايندهاي ارتباط، رشد و بلوغ عصب‌شناختي در مغز را تحريك و افزايش مي‌دهد. اين وقتي اتفاق مي‌افتد كه نورون‌ها طي آموزش به ايجاد ارتباطات سيناپسي (ارتباط بين نوروني) جديد وادار شده و باعث بهبود عملكرد مغز در مناطق خاص مي‌شوند. همچنين شواهدي وجود دارد كه بين فعاليت موج آلفا و جريان خون مغز ارتباط مستقيمي وجود دارد.
به عبارت ديگر وقتي فرد موفق مي‌شود كه براي مدتي وضعيت افزايش موج آلفا را حفظ كند، مغز وي خون بيشتر و در نتيجه اكسيژن و غذاي بيشتري دريافت مي‌كند. اين مسئله سبب مي‌شود كه نورون‌هاي آسيب ديده به بازتوليد و بهبود هدايت سيگنال‌هاي الكتريكي خود بپردازند.
توانايي سلول‌هاي عصبي به ايجاد ارتباطات سيناپسي و مسيرهاي جديد در مغز، نوروپلاستيسيتي نام دارد. يك مثال براي اين حالت وقتي است كه منطقه جديدي در مغز كاركردهاي يك منطقه ديگر را به عهده مي‌گيرد. به اين ترتيب در طي آموزش نوروفيدبك، نورپلاستيستي وارد عمل مي‌شود.
کاربردهاي درماني نوروفيدبک:
-بيش‌فعالي/كمبود توجه (A D H D): بیشترین درمان با نوروفیدبک براي درمان اختلال ADHD استفاده شده است (گردآوری : انجمن ناجی) 75% کودکان مبتلا به ADHD توسط نوروفيدبك بهبودي مي‌يابند.
- اضطراب (Anxiety): بسياري از متخصصان، بكارگيري نوروفيدبك به منظور درمان اضطراب را يكي از عمده‌ترين موارد و زمينه‌هاي استفاده از نوروفيدبك مي‌دانند. اكثر آن‌ها معتقدند اضطراب يكي از اولين مواردي بود كه به نوروفيدبك پاسخ داد. نتايج پژوهشي نشان مي‌دهد كه در حدود 90-80% از بيماران اضطرابي با اين روش بهبود يافته‌اند.
- اختلال ناتواني يادگيري (Learning Disability): اين اختلالات در سنين دبستان شايع هستند. در درمان اين اختلالات، نوروفيدبك تحول بزرگي ايجاد كرده است (گردآوری : انجمن ناجی) در اين مورد نوروفيدبك به تنهايي پاسخگوست و نيازي به درمان مكمل ندارد. معمولاً با كامل كردن يك دوره درماني بهبودي ثابتي حاصل مي‌شود.
- اختلالات خواب: اولين تغييراتي كه مراجعين عموماً بعد از شروع درمان با نوروفيدبك مشاهده مي‌كنند، تغيير و تنظيم خوابشان است (گردآوری : انجمن ناجی) بنابراين مي‌توان از نوروفيدبك در درمان اختلالات خواب نيز استفاده كرد.
- صرع، آسيب مغزي و سكته مغزي: در انواع صرع و در مواردي كه داروها مؤثر نبوده‌اند و بيماري بسيار مزمن و غيرقابل كنترل بوده است نوروفيدبك در درمان 70 تا 90% بيماران موفق بوده است (گردآوری : انجمن ناجی)
- آسيب مغزي : نوروفيدبک سبب بهبود مشکلات ناشي از آسيب و سکته مغزي مي‌شود. از آن‌جمله مي‌توان به بهبود در حافظه، سردرد، گيجي و حواس‌پرتي، سرگيجه، مشکلات تمرکزي، اضطراب، افسردگي، تغييرات خلقي، اختلالات خواب، تحريك‌پذيري، مشكلات ادراك بينايي و ديسلكسي اشاره کرد.
-دردهاي مزمن و سردردهاي ميگرني: درمانگران و پزشكاني كه از نوروفيدبك براي درمان دردهاي مزمن و سردردهاي ميگرني استفاده كرده‌اند، اعلام كردند كه وقوع و شدت حملات ميگرن در اكثر موارد با استفاده از اين روش كاهش مي‌يابد و حتي از بين مي‌رود.
- افسردگي: در مورد بيماران مبتلا به افسردگي اساسي كه هيچ درماني براي آن‌ها كارساز نبوده، نوروفيدبك در اغلب موارد بهبوددهنده بوده است (گردآوری : انجمن ناجی)
- سوءمصرف مواد: مطالعات نشان داده است كه در مقايسه با درمان‌هاي موجود براي ترك اعتياد، درمان با نوروفيدبك از بسياري از روش‌هاي ديگر موفق‌تر بوده است (گردآوری : انجمن ناجی) علاوه براين، درمان با اين روش وسوسه فرد را كاهش مي‌دهد و در درازمدت احتمال عود و بازگشت را پايين مي‌آورد