انجمن علمی عمومی ناجی

مراتب انس با قرآن

مرتبۀ اوّل انس با قرآن، عبارت از خواندن قرآن، حفظ قرآن و انس با مجالس قرآن است (گردآوری :‌ انجمن ناجی) قرآن بايد در همۀ خانه‌ها و در بين اقشار مختلف جامعه زنده باشد، در دانشگاه‌ها و مقاطع مختلف تحصیلی آموزش و پرورش، بیش از این باید به مقولۀ انس با قرآن پرداخته شود و در مورد آن فرهنگ‌سازی شود. مراکز و مكان‌هاي فرهنگي باید فرهنگ قرآن را به نسل حق‌جوی جوان ارائه کنند و مفتخر به انتشار کتاب الله باشند. و خلاصه جهت‌گیری و سیاست‌گذاری‌‌های فرهنگی در کشورهای اسلامی، باید قرآنی باشد.
 مرتبۀ دوّم انس با قرآن، تلاوت همراه با ترجمه و تفسير آن را در بر می‌گیرد. متأسّفانه مراجعه به تفاسیر قرآن کریم و بهره‌مندی از آن کتب ارزشمند، در جامعۀ کنونی رویکرد مناسبی ندارد. اگرچه مفسّرين نیز هنوز قادر به فهم و درک کامل لایه‌های درونی اقیانوس بیکران قرآن نیستند و نتوانسته‌اند به اعماق آن دست یابند،  ولي از تفاسير موجود نیز که زحمات فراوانی برای تألیف و گردآوری آنها کشیده شده است، به شایستگی استفاده نمی‌شود. نقل می‌کنند «ابن عربي» که در قرن هفتم هجری می‌زیسته، در زمان خود گفته است: «تاکنون هفتصد تفسير بر قرآن نوشته شده، امّا هنوز قرآن بكر است (گردآوری :‌ انجمن ناجی)» يعني کسی نتوانسته است به عمق معانی قرآن کریم دسترسي پيدا كند. امام خمینی«ره» مي‌فرمود: «از زمان ابن عربي تا عصر حاضر، تقریباً تعداد تفسيرها دو برابر شده است، امّا هنوز هم قرآن بكر است و كسي نتوانسته عمق آن را بفهمد.» به عبارت ديگر هنوز قطره‌اي از درياي قرآن برداشت نشده است، ولی با این وجود، توجّه به معانی قرآن کریم و استفاده از تفسیرهای نوشته شده، مخصوصاً برای اهل سیر و سلوک، لازم است (گردآوری :‌ انجمن ناجی)
در مرتبۀ دوّم انس با قرآن، خواندن بايد همواره با معني و تفسير باشد. معنا ندارد كسي قرآن بخواند، امّا متوجّه معنای آن نباشد. هرکسی باید به اندازۀ توان خود به ترجمه و تفسیر قرآن کریم روی آورد و از معانی بلند آن بهره ببرد. بهانه‌هایی نظیر عدم توانائی یا کمبود وقت در زندگی و ...، در این خصوص پذیرفته نمی‌شود. اگر به همان اندازه كه جوانان عزیز برای قبولی در دانشگاه، یا فراگیری حرفۀ خود، تلاش مي‌کنند، در مورد تلاوت قرآن با ترجمه و تفسیر، همت ورزند، قطعاً موفّق خواهند شد.
چنانچه یکی از دروس رشته‌های مختلف دانشگاه، فراگیری معني و تفسير قرآن باشد، افراد دانشگاهی و تحصيل كرده، از دانش تفسير برخوردار خواهند شد و با معاني قرآني كاملاً انس خواهند گرفت. اگر همان‌گونه كه انسان‌ها براي دنيا و رفاه اهل و عيال خود تلاش مي‌كنند و زحمت مي‌كشند، مقداري از وقت خود را صرف ياد گرفتن معاني قرآن بكنند و تفسير بخوانند، سعادت دو گیتی نصیب آنان مي‌شود.
در زمان پيامبر اکرم«صلی الله علیه و آله و سلم» با اينكه اکثر مسلمانان سواد نداشتند، ولي بسیاری از آنان حافظ قرآن بودند و در جلسات تفسير پيامبر گرامي«صلی الله علیه و آله و سلم» و امیرالمؤمنین علي«سلام الله علیه»شركت مي‌كردند و همگي به معاني و تفسير قرآن آگاهي داشتند. برخی از آنان علاوه بر توانائی خواندن قرآن، آیات قرآن را تفسیر مي‌کردند. بنابراین جوانان زمان حاضر نیز اگر همّت کنند، مي‌توانند علاوه بر تسلّط بر ترجمه و تفسیر قرآن شریف، خودشان قرآن را تفسیر کنند. 
با كمي همّت هر کاري امكان پذير است (گردآوری :‌ انجمن ناجی) نقل مي‌کنند «سكّاكي» كه شغل او ابتدا قفل‌‌ سازي بوده و با تلاش و کوشش به مقامات علمي دست يافته است، روزي يك قفل بسيار خوب براي حاكم وقت مي‌سازد و‌ نزد حاكم مي‌برد. حاكم از دیدن آن قفل خشنود مي‌شود و در حال مشاهده و باز و بست کردن قفل بوده است که دانشمندي بر او وارد مي‌شود. حاكم، قفل را زير تشك خود مي‌گذارد و شروع به صحبت كردن با آن دانشمند مي‌كند. سكّاكي از اين بی توجّهی اندوهگین مي‌شود و با خود مي‌گويد: «اين علم خوب است، نه آن علمي كه زير تشك برود.» از این رو به کسب علم روی مي‌آورد. جالب اينجا است که هرچه تلاش كرد، موفّق نشد. روزي از نزديك آبشاري مي‌گذشت. ديد آب از بالای آبشار روي يك سنگ مي‌چكد و سنگ از اثر آن آب‌‌ها، مقداري سوراخ شده است (گردآوری :‌ انجمن ناجی) با خود گفت: «دل من كه از اين سنگ سخت‌تر نيست! علم هم روان‌تر از آب نيست، پس بايد عالم شوم.» با اينکه بيش از چهل سال از سن او مي‌گذشت و درس خواندن با زن و فرزند و عائله، برای او بسیار مشکل بود، تلاش کرد و يك كتاب به نام «مفتاح العلوم» نوشت. کتابی که چهارده علم تخصّصي در آن وجود دارد. انجام هرکاري براي انسان امکان دارد، به شرط آنکه قرين با همّت باشد.
مرتبۀ سوّم انس با قرآن، اين است كه بعد از خواندن ترجمه و تفسير، براي انسان يك عنايتي پيش مي‌آيد كه خودش از قرآن برداشت مي‌كند. این امر، با كمك و ياري خداوند متعال و با لطف امام زمان«اروحنا فداه» انجام شدني است (گردآوری :‌ انجمن ناجی) ولي قرآن مي‌فرمايد:
«إِنَّهُ لَقُرْآنٌ كَريمٌ في‏ كِتابٍ مَكْنُونٍ، لا يَمَسُّهُ إِلاَّ الْمُطَهَّرُونَ» [1]
از این رو هرکسی لیاقت جذب عنایت الهی در برداشت از قرآن را ندارد. در مدّت هشت سال جنگ تحميلي، رزمندگانی در جبهه یا آزادگانی در اسارت، تحقیقاتی در مورد قرآن کریم انجام دادند و به نتایجی نیز رسیدند. اگر توفیق الهی شامل حال کسی شود و او زمینۀ جذب توفیق را در خود ایجاد کرده باشد، در هر شرايطي خصوصاً در شرايط سخت، برداشت از قرآن مجید امکان پذیر است (گردآوری :‌ انجمن ناجی)
بانو مجتهده امين که یک افتخار برای اصفهان، بلکه برای عالم اسلام محسوب مي‌گردد، يك بانوي شوهردار و بچه‌دار بود. ولي اراده کرد که درس هم بخواند، در آن زمان مدرسۀ طلبگي مخصوص بانوان نبوده است (گردآوری :‌ انجمن ناجی) استاد هم به سختی یافت مي‌شده، ولي ايشان اراده و همّت كرد و در خانه درس خواندن را ادامه داد تا به درجۀ اجتهاد رسيد. نه تنها مجتهد، بلكه فيلسوف شد. و نه‌ تنها فيلسوف، بلكه عارف و مفسّر قرآن شد.‌ در همۀ موضوعات علوم دینی تألیفاتی دارد. از جمله در تفسیر قرآن‌ کریم که یک دورۀ چهارده‌ جلدی از آن بانوی نمونه به‌جای مانده است (گردآوری :‌ انجمن ناجی) بنابراین نسل جوان باید آن‌قدر با قرآن شریف مأنوس شوند که بتوانند از قرآن برداشت داشته باشند.
مرتبۀ چهارم، استفاده از نور قرآن است (گردآوری :‌ انجمن ناجی) اگر انسان به اين مقام برسد كه نور قرآن را ببيند، راه‌هاي سلامتي براي او گشوده مي‌شود. قرآن مي‌فرمايد:
«قَدْ جاءَكُمْ مِنَ اللَّهِ نُورٌ وَ كِتابٌ مُبينٌ يَهْدي بِهِ اللَّهُ مَنِ اتَّبَعَ رِضْوانَهُ سُبُلَ السَّلامِ وَ يُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى النُّورِ بِإِذْنِهِ وَ يَهْديهِمْ إِلى‏ صِراطٍ مُسْتَقيمٍ» [2]
حقّا كه براى شما از جانب خداوند نور و كتابى روشن و روشنگر آمده است (گردآوری :‌ انجمن ناجی) خداوند به وسيلۀ آن، كسانى را كه از رضاى او پيروى كنند، به راه‏هاى سلامت هدايت مى‏كند و آنها را از تاريكى‏ها به‌ سوى نور به توفيق خود بيرون مى‏آورد و به سوى راهى راست هدايت مى‏كند.
نور قرآن، انسان را به راه‌هاي سلامتي هدايت مي‌كند. به اين معني كه علاوه بر گرفتن دست سالک، او را به جايي مي‌رساند كه به جز خدای سبحان، کسی را نمي‌بيند. افزون بر این، مسیر صحیح و راه رسیدن به خدای متعال را نیز به او نشان مي‌دهد. مثال كربلايي كاظم، در اين مورد نيز صدق مي‌كند. او به جايي رسيد كه نور قرآن را مي‌ديد و از آن بهره مي‌جست. خداوند تعالی مي‌فرمايد:
«وَ الَّذينَ جاهَدُوا فينا لَنَهْدِيَنَّهُمْ سُبُلَنا وَ إِنَّ اللَّهَ لَمَعَ الْمُحْسِنين‏» [3]
و كسانى كه در راه ما جهاد كردند به يقين آنها را به راه‏هاى (وصول به مقام قرب) خود راهنمايى مى‏كنيم، و همانا خداوند با نيکوکاران است (گردآوری :‌ انجمن ناجی)
اگر کسی با قرآن مأنوس شود، مطمئناً قرآن هم با او انس مي‌گیرد و به او یاری مي‌رساند.
والاترین مرتبۀ انس با قرآن كه از اهميّت فوق‌العاده‌ای برخوردار است، عمل به قرآن مي‌باشد. در همۀ امور زندگي مي‌شود از قرآن کریم استفاده كرد و به آن دستورات عمل نمود. روايتي از پيامبر گرامي«صلی الله علیه و آله و سلم» وارد شده كه مي‌فرمايند: وقتي ظلم‌، گرفتاري و فساد، مثل ابر تاريك بر شما هجوم مي‌آورد، ‌قرآن بخوانيد. زيرا قرآن براي سعادت دنيا و آخرت شما شفاعت مي‌كند و شفاعتش پذيرفته مي‌شود. ‌بعد پيامبر«صلی الله علیه و آله و سلم» مي‌فرمايند: هر كس قرآن را سرمشق زندگي خود قرار دهد، بهشت آن شخص از همان جا شروع مي‌شود تا به بهشت موعود برسد. و كسي كه به قرآن پشت پا بزند و به آن عمل نكند، جهنّم او از همان جا شروع مي‌شود تا به جهنّم موعود برسد.
«فَإِذَا الْتَبَسَتْ عَلَيْكُمُ الْفِتَنُ كَقِطَعِ اللَّيْلِ الْمُظْلِمِ فَعَلَيْكُمْ بِالْقُرْآنِ فَإِنَّهُ شَافِعٌ مُشَفَّعٌ وَ مَاحِلٌ مُصَدَّقٌ وَ مَنْ جَعَلَهُ أَمَامَهُ قَادَهُ إِلَي الْجَنَّةِ وَ مَنْ جَعَلَهُ خَلْفَهُ سَاقَهُ إِلَي النَّار» [4]
متأسّفانه جامعۀ کنوني آن‌طور که شایسته است به ‌قرآن عمل نمي‌كند. قرآن شريف در چندین آيه راجع به رعایت حجاب سخن مي‌گوید و کمتر كسي به آن آیات عمل مي‌كند، در چندين آيه بر اقامۀ نماز در اوّل وقت تأکید مي‌فرماید و به خواندن نماز شب و رسيدن به مقام محمود سفارش مي‌نماید، ولی متأسّفانه عمل به آن آیات در بین مردم ظهور کافی ندارد. قرآن کریم در مورد انفاقات واجب و مستحب و پرداخت خمس و زکات، پافشاری فراوانی دارد، ولي اندکی از مردم به دستور قرآن عمل مي‌كنند. اكثر مردم خود را محتاج و مستضعف مي‌پندارند و انفاق نمي‌کنند، حتّي با تکیه بر تصوّر احتیاج، دیون واجب خود را نیز پرداخت نمي‌کنند، در حالي كه خداوند مي‌فرمايد:
«لِيُنْفِقْ ذُو سَعَةٍ مِنْ سَعَتِهِ وَ مَنْ قُدِرَ عَلَيْهِ رِزْقُهُ فَلْيُنْفِقْ مِمَّا آتاهُ اللَّهُ لا يُكَلِّفُ اللَّهُ نَفْساً إِلاَّ ما آتاها سَيَجْعَلُ اللَّهُ بَعْدَ عُسْرٍ يُسْرا» [5]
قرآن در این آیۀ شریفه به مسلمانان آموزش مي‌دهد که آنچه برای خود مي‌خواهند، برای دیگران نیز بخواهند. یعنی همه باید همانگونه که به فکر رفاه معیشتی خود و خانواده هستند، به رفاه دیگران نیز بیندیشند. همان اهمیّتی که پدر و مادر برای ازدواج فرزند خود قائل هستند، برای فرزند همسایه یا اقوام هم قائل باشند. و بالأخره خود خوری و خود محوری، در فرهنگ قرآن کریم، جایگاهی ندارد. اگر همۀ اعضای جامعه به همین یک آیه عمل کنند، فقر و مشکلات اقتصادی و معیشتی از جامعه رخت بر مي‌بندد. 
اگر افراد جامعه به دستورات اخلاقی قرآن کریم عمل کنند، دروغ، غیبت، تهمت و شایعه پراکنی جای خود را به صدق، صفا و صمیمیّت خواهد داد. قرآن مجید مي‌فرماید:
«قُتِلَ الْخَرَّاصُونَ، الَّذينَ هُمْ في‏ غَمْرَةٍ ساهُونَ» [6]
مرده باد دروغ‏پردازان؛ آنهايى كه در گردابى (از نادانى) غافل مانده‌اند.
رواج گناهان اجتماعی در بین افراد یک جامعه، از عمل نکردن آن جامعه به آیات انسان ساز قرآن کریم سرچشمه مي‌گیرد.  
جرج جرداق در كتاب تمدن اسلامي مي‌نويسد: در زمان پيامبراكرم«صلی الله علیه و آله و سلم»، مردم پا برهنه بودند، غلاف شمشير نداشتند و با ليف خرما شمشير را به گردنشان وصل مي‌گردند، حتّي در بعضي اوقات يك خرما را دو نفر با هم مي‌خوردند. ولي ايمان در قلب آنان رسوخ پيدا كرده بود و با يقين مي‌جنگيدند و پيروز مي‌شدند. ايمان واقعي به پيامبر«صلی الله علیه و آله و سلم» و قرآن داشتند و به آیات الهی عمل مي‌كردند.
بنابراین برای اصلاح مفاسد اجتماعی و نارسائی‌‌های اقتصادی و اخلاقی، چاره‌ای جز بازگشت به قرآن و عمل به آیات نورانی آن نیست.
آنچه در این مجال اندک بیان شد، قطره‌اي از درياي فضيلت قرآن کریم بود و امکان بازگوئی سایر فضائل آن کتاب نورانی در این کتاب میسّر نیست و فرصت جداگانه‌ای می‌طلبد. هرچند اگر کتاب‌های متعدّدی نیز در خصوص فضائل قرآن مجید نگاشته شود، باز هم تنها قطره‌ای از فضائل قرآن، بیان خواهد شد.
 
پی نوشت ها:
[1]. الواقعة / 78-77: «به‌يقين اين قرآني است کريم، که در نوشته‌اي مستور است که آن را جز پاکيزه‌شدگان لمس نکند.»
[2]. المائدة / 16-15
[3]. العنکبوت / 69
[4]. الكافي، ج 2، ص 598  
[5]. الطلاق / 7: «كسي كه داراي وسعت (مالى) است، از دارايى خود هزينه كند، و كسي كه روزي بر او تنگ است از آن مقدار كه خدا به وي داده هزينه كند هرگز خداوند كسي را جز به كاري كه توانش را داده مكلّف نمي‌‏كند خدا به زودي پس از سختى آسانى قرار مي‌دهد.»
[6]. الذاريات / 11-10