۳-۴-۱۳۹۳, ۱۰:۵۱ عصر
یكى از تعالیم بسیار شگفت انگیز اسلام كه جنبه هاى گوناگون آثار و بركات آن به تدریج براى بشر آشكار مى شود، وجوب یك ماهه «روزه» با آداب و شرایط خاص است كه هر ساله مسلمانان از فواید جسمى، روحى و روانى، و اجتماعى آن بهره مند مى شوند.
در آیات و روایات و متون اسلامى به برخى از آثار روزه، تحت عنوان علت یا حكمت وجوب روزه اشاره شده است (گردآوری : انجمن ناجی)
در اینجا پس از نقل چند روایت مشهور كه به تأثیر روزه درسلامت روانى انسان اشاره دارد، به معرفى سه عامل عمده ناراحتى هاى روانى شایع در جامعه امروز (اضطراب، وسواس و افسردگى) و بیان چگونگى تأثیر روزه در درمان یا پیشگیرى از موارد مذ كور مى پردازیم
در آیات و روایات و متون اسلامى به برخى از آثار روزه، تحت عنوان علت یا حكمت وجوب روزه اشاره شده است (گردآوری : انجمن ناجی)
در اینجا پس از نقل چند روایت مشهور كه به تأثیر روزه درسلامت روانى انسان اشاره دارد، به معرفى سه عامل عمده ناراحتى هاى روانى شایع در جامعه امروز (اضطراب، وسواس و افسردگى) و بیان چگونگى تأثیر روزه در درمان یا پیشگیرى از موارد مذ كور مى پردازیم
روایات
رسول خدا(صلی الله علیه و آله) می فرماید: اگر دوست دارى كه ناآرامى سینه ات كاهش یابد، ماه رمضان و سه روز از هر ماه را روزه بگیر
پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) می فرماید: روزه ماه رمضان و سه روز روزه در هر ماه، ناآرامى سینه را از بین مى برد.
حضرت علی(علیه‌السلام) روزه سه روز در هر ماه، پنج شنبه اول و آخر و چهارشنبه وسط ماه و روزه ماه شعبان، وسوسه سینه و پریشانى هاى دل را مى برد.
![[تصویر: 0c81_najiforum_ir_13730611661228241140.gif]](http://najiup.ir/gif/6/arezo/0c81_najiforum_ir_13730611661228241140.gif)
- مسئله اضطراب
از نگاه روانشناسان، اضطراب در حد معقول و عادى آن كه در همه افراد وجود دارد، نه تنها مضرّ نیست، بلكه مىتواند موجب احساس مسئولیت، جدّى بودن در كار، بروز مكانیزمهاى سازش روانى و خلاقیت گردد.4 آنچه معمولاً از شنیدن واژه اضطراب به ذهن مىآید،
نوع بیمارى اضطراب است كه بیش از حد و مداوم است و با از بین بردن امكانات روانى فرد، موجب ناكامى و درماندگى وى و ایجاد اختلالهاى گوناگون مىشود. مهمترین عاملى كه براساس نظریه تحلیل روانى، علت همه بیمارىهاى روانى محسوب مىشود، همین اضطراب است (گردآوری : انجمن ناجی)
برخى، قرن گذشته را قرن اضطراب و تنیدگى نامیده اند. امّا در قرن بیست و یكم نیز همچنان توجه به معنویات جاى خود را به رقابتهاى افراطى و جلوههاى خیره كننده زندگى صنعتى داده و اضطراب بشر كنونى را عمیقتر ساخته است؛
تغییرات سریع اجتماعى، از دست دادن ارزشها و اعتقادات سنتى، و از همه مهمتر سست شدن اعتقادات و نداشتن دین و ایمان تسلى بخش كه همگى مى تواند پشتیبان و حامى بشر در برابر مسائل و مشكلات باشد، اضطراب و ناراحتى بشر راافزایش داده است (گردآوری : انجمن ناجی)
نوع بیمارى اضطراب است كه بیش از حد و مداوم است و با از بین بردن امكانات روانى فرد، موجب ناكامى و درماندگى وى و ایجاد اختلالهاى گوناگون مىشود. مهمترین عاملى كه براساس نظریه تحلیل روانى، علت همه بیمارىهاى روانى محسوب مىشود، همین اضطراب است (گردآوری : انجمن ناجی)
برخى، قرن گذشته را قرن اضطراب و تنیدگى نامیده اند. امّا در قرن بیست و یكم نیز همچنان توجه به معنویات جاى خود را به رقابتهاى افراطى و جلوههاى خیره كننده زندگى صنعتى داده و اضطراب بشر كنونى را عمیقتر ساخته است؛
تغییرات سریع اجتماعى، از دست دادن ارزشها و اعتقادات سنتى، و از همه مهمتر سست شدن اعتقادات و نداشتن دین و ایمان تسلى بخش كه همگى مى تواند پشتیبان و حامى بشر در برابر مسائل و مشكلات باشد، اضطراب و ناراحتى بشر راافزایش داده است (گردآوری : انجمن ناجی)
روزه و كاهش اضطراب
افراد متدیّن، به شهادت آزمونهاى تجربى و تجارب فردى، فشارهاى روانى و اضطراب‌هاى كمترى را در زندگى تحمل مىكنند؛
دینداران هم به لحاظ نوع نگرش منسجم و عاقبت نگرانهاى كه نسبت به زندگى و مرگ دارند، و هم به دلیل آنكه از حمایت اجتماعى و روانى صمیمانه ترى در جامعه مذهبى خود برخوردار مىشوند، توانایى روانى بیشترى در مقابله با ناگوارى ها و مشكلات زندگى از خود نشان مى دهند.
نقش امید به آینده و اعتقاد به عادلانه وهدفمند بودن نظام خلقت، در جلوگیرى از بسیارى بدبینىها و ناامیدى هاى شدید كه گریبانگیر افراد و جوامع غیر دینى است، انكار ناپذیر است (گردآوری : انجمن ناجی) مفاهیم و آموزههاى دینى، همچون توكل، تقدیر الهى و... فرد دیندار را در دو راهىها و تصمیمگیرى هاى مشكل، از استرسها و اضطراب‌هاى بیمارىزا دور نگه مى دارد.
علاوه بر این، تأثیر هر یك از اعمال عبادى از قبیل نماز، روزه، حج و... در تقویت اراده و بالا بردن سطح اعتماد به نفس، و در نتیجه حفظ آرامش و سلامت روانى فرد و جامعه قابل توجّه است (گردآوری : انجمن ناجی)
امّا اینكه چگونه روزه به صورت خاص، در كاهش اضطراب و ناراحتى هاى درونى فرد تأثیر گذار است، به تحقیقات مستقل نیاز دارد.
افراد متدیّن، به شهادت آزمونهاى تجربى و تجارب فردى، فشارهاى روانى و اضطراب‌هاى كمترى را در زندگى تحمل مىكنند؛
دینداران هم به لحاظ نوع نگرش منسجم و عاقبت نگرانهاى كه نسبت به زندگى و مرگ دارند، و هم به دلیل آنكه از حمایت اجتماعى و روانى صمیمانه ترى در جامعه مذهبى خود برخوردار مىشوند، توانایى روانى بیشترى در مقابله با ناگوارى ها و مشكلات زندگى از خود نشان مى دهند.
نقش امید به آینده و اعتقاد به عادلانه وهدفمند بودن نظام خلقت، در جلوگیرى از بسیارى بدبینىها و ناامیدى هاى شدید كه گریبانگیر افراد و جوامع غیر دینى است، انكار ناپذیر است (گردآوری : انجمن ناجی) مفاهیم و آموزههاى دینى، همچون توكل، تقدیر الهى و... فرد دیندار را در دو راهىها و تصمیمگیرى هاى مشكل، از استرسها و اضطراب‌هاى بیمارىزا دور نگه مى دارد.
علاوه بر این، تأثیر هر یك از اعمال عبادى از قبیل نماز، روزه، حج و... در تقویت اراده و بالا بردن سطح اعتماد به نفس، و در نتیجه حفظ آرامش و سلامت روانى فرد و جامعه قابل توجّه است (گردآوری : انجمن ناجی)
امّا اینكه چگونه روزه به صورت خاص، در كاهش اضطراب و ناراحتى هاى درونى فرد تأثیر گذار است، به تحقیقات مستقل نیاز دارد.
![[تصویر: 0c81_najiforum_ir_23186175272345559434.gif]](http://najiup.ir/gif/6/arezo/0c81_najiforum_ir_23186175272345559434.gif)
وسواس چیست؟
یكى از بیمارىهاى رایج كه در ادبیات روانشناسى امروز، از اختلالات اضطرابى به شمار مى آید، وسواس فكرى و عملى است
وسواسهاى فكرى شامل اندیشه ها، تكان هها، و عقاید ناخواسته و مداومى هستند كه شخص احساس مى كند، نمىتواند از آنها دورى كند
اما وسواسهاى عملى رفتارهاى آشكارا نامعقولى را در بر مى گیرد كه به صورتى ثابت و تكرارى انجام مىشوند.
در مواردى كه فرد تشخیص مى دهد وسواسهاى فكرى و عملى غیر منطقى هستند، ممكن است تمایل یا كوشش براى مقاومت در برابر آنها داشته باشد
[امّا] هنگام تلاش براى پیشگیرى از یك وسواس عملى، فرد ممكن است احساس اضطراب یا تنش شدید داشته باشد كه غالباً با تسلیم در برابر وسواس عملى از آن رها مى شود.
روزه و درمان وسواس
براى درمان وسواسهاى فكرى و عملى، شیوههاى متعددى چون دارو درمانى (كه تنها مى تواند به طور موقت و براى زمینهسازى درمان اصلى مورد استفاده قرار گیرد)
روان درمانى هاى شناختى، روان تحلیلى و... ارائه شده است (گردآوری : انجمن ناجی)
در اینجا مى توان تأثیر روزه در مقابله با بروز یا پیشرفت وسواس را از دو جهت مورد ملاحظه قرار داد
یكى از بیمارىهاى رایج كه در ادبیات روانشناسى امروز، از اختلالات اضطرابى به شمار مى آید، وسواس فكرى و عملى است
وسواسهاى فكرى شامل اندیشه ها، تكان هها، و عقاید ناخواسته و مداومى هستند كه شخص احساس مى كند، نمىتواند از آنها دورى كند
اما وسواسهاى عملى رفتارهاى آشكارا نامعقولى را در بر مى گیرد كه به صورتى ثابت و تكرارى انجام مىشوند.
در مواردى كه فرد تشخیص مى دهد وسواسهاى فكرى و عملى غیر منطقى هستند، ممكن است تمایل یا كوشش براى مقاومت در برابر آنها داشته باشد
[امّا] هنگام تلاش براى پیشگیرى از یك وسواس عملى، فرد ممكن است احساس اضطراب یا تنش شدید داشته باشد كه غالباً با تسلیم در برابر وسواس عملى از آن رها مى شود.
روزه و درمان وسواس
براى درمان وسواسهاى فكرى و عملى، شیوههاى متعددى چون دارو درمانى (كه تنها مى تواند به طور موقت و براى زمینهسازى درمان اصلى مورد استفاده قرار گیرد)
روان درمانى هاى شناختى، روان تحلیلى و... ارائه شده است (گردآوری : انجمن ناجی)
در اینجا مى توان تأثیر روزه در مقابله با بروز یا پیشرفت وسواس را از دو جهت مورد ملاحظه قرار داد
بسیارى از وسواسها در نتیجه استقرار اضطرابى مزمن در روان فرد پدید مى آید و تشدید مىشود؛
حال با توجه به نقش دیندارى و به خصوص اعمال عبادى در كاهش اضطرابها ـ چنان كه ذكر شد ـ مى توان از روزه دارى، این انتظار را داشت كه تأثیر مثبتى بر كاهش یا پیشگیرى از وسواسها داشته باشد؛
البته كشف تجربى تأثیر روزه دارى بر كاهش وسواس، به تحقیق آزمایشى مستقل نیاز دارد.
حال با توجه به نقش دیندارى و به خصوص اعمال عبادى در كاهش اضطرابها ـ چنان كه ذكر شد ـ مى توان از روزه دارى، این انتظار را داشت كه تأثیر مثبتى بر كاهش یا پیشگیرى از وسواسها داشته باشد؛
البته كشف تجربى تأثیر روزه دارى بر كاهش وسواس، به تحقیق آزمایشى مستقل نیاز دارد.
2. تقویت اراده
همانطور كه در توضیح اختلال وسواس گفته شد، یكى از عوامل اصلى در تداوم عمل وسواسى، ناتوانى فرد در مقابله و مقاومت در برابر اضطراب ناشى از ترك عمل وسواسى خویش است؛
به گونه اى كه فرد تصور مى كند، هیچ گاه نمى تواند آن را ترك نماید؛ بنابراین، به هر طریق كه ممكن است قدرت اراده و اعتماد به نفس شخص را تقویت نمود، مى توان به درمان واقعى و اساسى وسواس كمك نمود.
در فرهنگهاى مختلف، عناصرى وجود دارد كه مى تواند با فراهم آوردن زمینه هاى مناسب، به شكوفایى و تقویت نیروى اراده كمك كند، یا با از بین بردن زمینه هاى مناسب و ایجاد شرایط محیطى نامناسب، رشد و شكوفایى آن را به تأخیر بیندازد.
این عناصر فرهنگى به شكل برنامه هاى تربیتى، دستورالعملهاى اخلاقى و حقوقى، و آداب و رسوم اجتماعى، در جوامع مختلف به صورت‌هاى گوناگون ظهور مى یابد.
فرهنگ اسلام مشحون از مباحث نظرى و برنامه هاى تربیتى و اخلاقى است كه بر محور اختیار و اراده انسان استوار است؛ به علاوه بعضى فرایض مذهبى چون روزه كه ماهیت آنها خوددارى از ارضاى فورى برخى تمایلات و نیازهاى سطح پایین است، به تقویت این نیرو كمك مى رساند.
روزه دارى را مىتوان به عنوان یك روش روان درمانى از نوع رفتار درمانى قلمداد كرد كه براى تقویت اراده و ایجاد تغییر در رفتارها، روش تمرین عملى روزانه در طى یك برنامه مستمر یك ماهه را بكار گرفته است (گردآوری : انجمن ناجی)
همانطور كه در توضیح اختلال وسواس گفته شد، یكى از عوامل اصلى در تداوم عمل وسواسى، ناتوانى فرد در مقابله و مقاومت در برابر اضطراب ناشى از ترك عمل وسواسى خویش است؛
به گونه اى كه فرد تصور مى كند، هیچ گاه نمى تواند آن را ترك نماید؛ بنابراین، به هر طریق كه ممكن است قدرت اراده و اعتماد به نفس شخص را تقویت نمود، مى توان به درمان واقعى و اساسى وسواس كمك نمود.
در فرهنگهاى مختلف، عناصرى وجود دارد كه مى تواند با فراهم آوردن زمینه هاى مناسب، به شكوفایى و تقویت نیروى اراده كمك كند، یا با از بین بردن زمینه هاى مناسب و ایجاد شرایط محیطى نامناسب، رشد و شكوفایى آن را به تأخیر بیندازد.
این عناصر فرهنگى به شكل برنامه هاى تربیتى، دستورالعملهاى اخلاقى و حقوقى، و آداب و رسوم اجتماعى، در جوامع مختلف به صورت‌هاى گوناگون ظهور مى یابد.
فرهنگ اسلام مشحون از مباحث نظرى و برنامه هاى تربیتى و اخلاقى است كه بر محور اختیار و اراده انسان استوار است؛ به علاوه بعضى فرایض مذهبى چون روزه كه ماهیت آنها خوددارى از ارضاى فورى برخى تمایلات و نیازهاى سطح پایین است، به تقویت این نیرو كمك مى رساند.
روزه دارى را مىتوان به عنوان یك روش روان درمانى از نوع رفتار درمانى قلمداد كرد كه براى تقویت اراده و ایجاد تغییر در رفتارها، روش تمرین عملى روزانه در طى یك برنامه مستمر یك ماهه را بكار گرفته است (گردآوری : انجمن ناجی)
![[تصویر: 0c81_najiforum_ir_43972384135304073505.gif]](http://najiup.ir/gif/6/arezo/0c81_najiforum_ir_43972384135304073505.gif)
افسردگى ها
اختلالات افسردگى از جمله شایعترین اختلالات روانى است كه در بیماران به صورت‌هاى مختلف با شدّت و ضعف وجود دارد؛ اختلالات مهم افسردگى را مىتوان به دو نوع زیر تقسیم نمود:
1. افسردگى شدید؛
افرادى كه دستخوش یك یا چند حمله افسردگى عمیق، بدون وجود حملههاى مانى مىشوند، تحت عنوان افسردگى شدید معرفى شدهاند. به نحوى كه تخمین زده شده است، درصد بالایى از بیماران روانى بسترى نشده در بیمارستان را بیماران افسرده [شدید] تشكیل مىدهند
از مهمترین نشانههاى افسردگى شدید، به بىخوابىشدید، كاهش سطح انگیزه و انرژى، احساس بىارزشى، مشكل در تفكر و تمركز، احساس مداوم اندوه و ناامیدى و... است (گردآوری : انجمن ناجی)
2. افسردگى دو‌قطبى:
اختلال افسردگى دو قطبى بر اساس نامى كه براى آن انتخاب شده است، هم شامل حمله "مانى" و هم حملات افسردگى است (گردآوری : انجمن ناجی) حمله مانى نوعى تغییر خلق ناگهانى است؛ به طورى كه فرد مبتلا، ناگهان شادى بى حد و حصرى نسبت به آنچه انجام مى دهد یا در فكر انجام دادن آن است، احساس مىكند. این شادى افراطى معمولاً با تحریكپذیرى شدید همراه است و غالباً با پرگویى، بیش فعالى، پرش اندیشه، بى خوابى، حواس‌پرتى و رفتار بى ملاحظه و بى پروا همراه مى شود.
اختلالات افسردگى از جمله شایعترین اختلالات روانى است كه در بیماران به صورت‌هاى مختلف با شدّت و ضعف وجود دارد؛ اختلالات مهم افسردگى را مىتوان به دو نوع زیر تقسیم نمود:
1. افسردگى شدید؛
افرادى كه دستخوش یك یا چند حمله افسردگى عمیق، بدون وجود حملههاى مانى مىشوند، تحت عنوان افسردگى شدید معرفى شدهاند. به نحوى كه تخمین زده شده است، درصد بالایى از بیماران روانى بسترى نشده در بیمارستان را بیماران افسرده [شدید] تشكیل مىدهند
از مهمترین نشانههاى افسردگى شدید، به بىخوابىشدید، كاهش سطح انگیزه و انرژى، احساس بىارزشى، مشكل در تفكر و تمركز، احساس مداوم اندوه و ناامیدى و... است (گردآوری : انجمن ناجی)
2. افسردگى دو‌قطبى:
اختلال افسردگى دو قطبى بر اساس نامى كه براى آن انتخاب شده است، هم شامل حمله "مانى" و هم حملات افسردگى است (گردآوری : انجمن ناجی) حمله مانى نوعى تغییر خلق ناگهانى است؛ به طورى كه فرد مبتلا، ناگهان شادى بى حد و حصرى نسبت به آنچه انجام مى دهد یا در فكر انجام دادن آن است، احساس مىكند. این شادى افراطى معمولاً با تحریكپذیرى شدید همراه است و غالباً با پرگویى، بیش فعالى، پرش اندیشه، بى خوابى، حواس‌پرتى و رفتار بى ملاحظه و بى پروا همراه مى شود.
- روزه و مداواى افسردگى
قرائن و شواهدى وجود دارد كه نشان مى
دهد، روزهدارى در تسریع امر بهبود بیماران مبتلا به اختلال افسردگى اساسى، نقش كلیدى دارد
دكتر ایوب مالك در كتاب روزه دارى اسلامى و مسائل روانپزشكى، دو ویژگى درمانى كه در روزه دارى مسلمانها وجود دارد و مىتواند به بهبود بیماران افسردگى كمك نماید، اینگونه معرفى كرده است:
دهد، روزهدارى در تسریع امر بهبود بیماران مبتلا به اختلال افسردگى اساسى، نقش كلیدى دارد
دكتر ایوب مالك در كتاب روزه دارى اسلامى و مسائل روانپزشكى، دو ویژگى درمانى كه در روزه دارى مسلمانها وجود دارد و مىتواند به بهبود بیماران افسردگى كمك نماید، اینگونه معرفى كرده است:
1. تغییر برنامه خواب بیدارى
«گزارش شده كه جلو كشیدن زمان خواب بیمار به مدت 3 تا 5 ساعت در طى 2 تا 4 روز، مى تواند آثار ضد افسردگى ایجاد كند.
...بیدار شدن براى سحرى و انجام فرائض عبادى در سحرگاهان در روزه دارى اسلامى، مى تواند بر مبناى تغییر برنامه خواب در طول یك ماه، تأثیرات ضد افسردگى خود را اعمال نماید كه اگر تا مدتى دوام یابد، و در صورتى كه با سایر توصیههاى اسلام در زمینه خواب و بیدارى در طول ماههاى دیگر سال توأم شود، موجب استمرار آثار حاصل شده مىگردد؛ ...به ویژه وقتى كه به عنوان یك عامل كمكى، با دارو درمانى، مورد استفاده قرار گیرد.»
2. مسأله محرومیت از خواب
«امروزه یكى از روشهاى درمانى در بیماران افسرده، محرومیت از خواب است، كه مىتواند به دو شكلِ محرومیت كامل از خواب و محرومیت از خواب رِمْ REM)) صورت گیرد؛ بیش از 61 گزارش (با بررسى 1700 بیمار) ثابت كرده است كه محرومیت كامل یا نسبى از خواب، منجر به بهبود قابل ملاحظهاى در 30 تا 50 درصد بیماران افسرده شدید مىگردد؛ اگرچه تأثیرات حاصله ممكن است موقتى باشد.»
«بیدارى سحرگاهان در روزه دارى براى سحرى خوردن و انجام فرائض عبادى كه ساعاتى را به خود اختصاص مى دهد، در اصل نوعى محرومیت از خواب رِمْ به شمار مى آید، كه ادامه آن در طول یك ماه،مى تواند تأثیرات بارز ضد افسردگى داشته باشد»
«گزارش شده كه جلو كشیدن زمان خواب بیمار به مدت 3 تا 5 ساعت در طى 2 تا 4 روز، مى تواند آثار ضد افسردگى ایجاد كند.
...بیدار شدن براى سحرى و انجام فرائض عبادى در سحرگاهان در روزه دارى اسلامى، مى تواند بر مبناى تغییر برنامه خواب در طول یك ماه، تأثیرات ضد افسردگى خود را اعمال نماید كه اگر تا مدتى دوام یابد، و در صورتى كه با سایر توصیههاى اسلام در زمینه خواب و بیدارى در طول ماههاى دیگر سال توأم شود، موجب استمرار آثار حاصل شده مىگردد؛ ...به ویژه وقتى كه به عنوان یك عامل كمكى، با دارو درمانى، مورد استفاده قرار گیرد.»
2. مسأله محرومیت از خواب
«امروزه یكى از روشهاى درمانى در بیماران افسرده، محرومیت از خواب است، كه مىتواند به دو شكلِ محرومیت كامل از خواب و محرومیت از خواب رِمْ REM)) صورت گیرد؛ بیش از 61 گزارش (با بررسى 1700 بیمار) ثابت كرده است كه محرومیت كامل یا نسبى از خواب، منجر به بهبود قابل ملاحظهاى در 30 تا 50 درصد بیماران افسرده شدید مىگردد؛ اگرچه تأثیرات حاصله ممكن است موقتى باشد.»
«بیدارى سحرگاهان در روزه دارى براى سحرى خوردن و انجام فرائض عبادى كه ساعاتى را به خود اختصاص مى دهد، در اصل نوعى محرومیت از خواب رِمْ به شمار مى آید، كه ادامه آن در طول یك ماه،مى تواند تأثیرات بارز ضد افسردگى داشته باشد»
![[تصویر: a66b_najiforum_ir_72099585129036321652.gif]](http://najiup.ir/gif/6/arezo/a66b_najiforum_ir_72099585129036321652.gif)