در آسمان زمستان، صورت فلکی شاخص بعد از صورت فلکی جبار، صورت فلکی سگ بزرگ (کلب اکبر) است که یافتنش هم ساده است (گردآوری : انجمن ناجی) در این مقاله سعی شده است تا کاربران عزیز هرچه بیشتر با این صورت فلکی و نحوه رصد آن آشنا شوند.
اگر نقشه هم نداشته باشید می توانید به راحتی صورت فلکی سگ بزرگ (کلب اکبر) را پیدا کنید، چون این صورت فلکی صاحب نورانیترین ستاره آسمان یعنی، شعرای یمانی است که روی شانه آن قرار گرفته است (گردآوری : انجمن ناجی) سگ بزرگ (کلب اکبر) یکی از دو سگ شکارچی (صورت فلکی جبار) است (گردآوری : انجمن ناجی) سگ دیگر صورت فلکی سگ کوچک (کلب اصغر) است که در مقاله ای دیگر به توصیف آن می پردازم.
ستاره شعرای یمانی، تیشتر، شباهنگ، آلفا ( α )- کلب اکبر ( Sirius )شعرای یمانی اسامی متعددی دارد، که نام انگلیسی آن Sirius است که برگرفته از نام یونانی این لغت است که در زبان یونانی به معنی “سوزاندن و مشتعل کردن” می باشد؛ به این لحاظ که در یونان باستان این ستاره را منبع حرارت می دانستند. اصطلاح “روزهای سگی” در گرمای تابستان به این خاطر رسم بوده است که زمان نزدیک شدن و تماس ظاهری این ستاره با خورشید در تابستان بوده است (گردآوری : انجمن ناجی)
“هزیود” یکی از شاعران یونانی گفته است: “شعرای یمانی از سر تا پای آدمی را آب نموده و می خشکاند”.
از جمله نامهای دیگر این ستاره تیشتر و شباهنگ می باشد.همانطور که اشاره شد این ستاره پرنور ترین ستاره آسمان می باشد که با قدر ۴۴/۱- در آسمان می درخشد. این ستاره به نسبت ستاره سهیل که به عنوان دومین ستاره درخشان آسمان شناخته شده، دو برابر درخشنده تر است و این به خاطر فاصله نزدیک این ستاره با مااست، این ستاره با فاصله ای معادل ۶/۸ سال نوری، پنجمین ستاره ی نزدیک به خورشید است (گردآوری : انجمن ناجی)گردش ظاهری سالانه این ستاره در آسمان به لحاظ درخشندگی فوق العاده اش برای بعضی از اقوام و مصریان و از ۲۰۰۰ سال قبل از میلاد حکم تقویم را داشته است (گردآوری : انجمن ناجی)
شعرای یمانی با دمای سطحی ۱۰۰۰۰ درجه کلوین ستاره سفید رنگی است، اما به علت عبور لایه های متفاوت جو زمین و شکست نور در آنها، در هوای سرد شب های زمستانی رنگ به رنگ دیده می شود. البته رنگ این ستاره از زمانهای قدیم تاکنون تغییر کرده است (گردآوری : انجمن ناجی) بطلمیوس و دیگر ستاره شناسان دوران باستان این ستاره را سرخ گزارش کرده اند.
شعرای یمانی ستاره دوتایی است (گردآوری : انجمن ناجی) همدم شعرای یمانی اولین کوتوله سفیدی بود که کشف شد. آلون کلارک در سال ۱۲۴۱/۱۸۶۲، هنگامی که تلسکوپ ۵/۱۸ اینچ خود را آزمایش می کرد آن را کشف کرد. این همدم خیال انگیز، شعرای یمانی B و توله سگ نیز نامیده می شود و با قدر ۴/۸ می درخشد. اما به دلیل درخشندگی زیاد شعرای یمانی A ، آن را با تلسکوپ های کوچک نمی توان مشاهده کرد. قطر این ستاره فقط ۳ برابر زمین است (گردآوری : انجمن ناجی)
ستاره مرزم، جارچی، بتا ( β )- کلب اکبر ( Mirzam )
ستاره بتا ( β ) از صورتفلکی سگ بزرگ (کلب اکبر) ستاره ای با قدر ۵/۲ است (گردآوری : انجمن ناجی) که تقریبا” ۲۰۰۰ برابر خورشید درخشندگی دارد. فاصله آن از ما تقریبا” ۵۰۱ سال نوری است (گردآوری : انجمن ناجی)نام عربی این ستاره مرزم به معنای “جارچی” است (گردآوری : انجمن ناجی) این نام از این لحاظ است که طلوع آن نشانه از ظهور شعرای یمانی دارد. این ستاره همانند شعرای یمانی دوتایی است (گردآوری : انجمن ناجی) هم دم آن از قدر ۸/۹ و فاصله زاویه ای آن از ستاره اصلی ۱۸۵ثانیه قوس است (گردآوری : انجمن ناجی)ستاره نو ( ν )- کلب اکبرستاره ای سه تایی است (گردآوری : انجمن ناجی) یکی از مولفه های آن از قدر ۴ و دوتای دیگر از قدر ۵ هستند. مشاهده این سه تایی زیبا با دوربین دو چشمی بسیار لذت بخش است (گردآوری : انجمن ناجی)ستاره های سیگما( σ ) و اپسیلون( ε )- کلب اکبرستاره هایی مناسب برای مقایسه رنگ ، سیگما( σ ) ستاره ای سرخ رنگ از قدر ۵/۳ که از ما ۱۲۳۰ سال نوری فاصه دارد. همسایه این ستاره ، اپسیلون( ε )- کلب اکبر است که رنگی کاملا” سفید دارد و از سیگما( σ )-کلب اکبر درخشان تر است (گردآوری : انجمن ناجی)اپسیلون( ε )- کلب اکبر ستاره ای دوتایی است، با همدم هایی از قدرهای ۵/۱ و ۸ که با فاصله زاویه ای ۵/۷ ثانیه قوس از هم قرار گرفته اند.ستاره اتا ( η )- کلب اکبراین ستاره یک ابرستاره واقعی است که در این صورت فلکی به سادگی دیده می شود. اتای کلب اکبر با ۱۰۰۰۰۰ بار درخشندگی بیشتر از خورشید ما، در آسمان ستاره ای متوسط با قدر ۴/۲ و در فاصله ۳۲۶۱ سال نوری قرار دارد.ستاره دلتا ( δ )- کلب اکبرستاره جالب توجه ای در این صورت فلکی قرار دارد که در عربی آن را وزن( Wezen ) می نامند. علت این نامگذاری روشن نیست ولی وزن تقریبی آن ۱۰ برابر خورشید تخمین زده شده است (گردآوری : انجمن ناجی)شاید بهتر بود لقب “وزن” را به ستاره بسیار سنگین اتای کلب اکبر می دادند که از آن هم سنگین تر است (گردآوری : انجمن ناجی)ستاره دلتای کلب اکبر نیز یک ابرغول است ۵۰۰۰۰ برابر خورشید درخشندگی دارد. با اینکه ۱۸۱۲ سال نوری با ما فاصله دارد ولی قدرش ۸/۱ است (گردآوری : انجمن ناجی) اگر شعرای یمانی ( با فاصله ۸ سال نوری از ما) را می توانستیم به فاصله ای منتقل کنیم که دلتا یا اتای کلب اکبر قرار دارد، آنگاه قدر شعرای یمانی ۱۰ یا ۱۱ می رسید که در حد دید با چشم غیر مسلح نبود. برعکس اگر امکان داشت این دوستاره را به جای شعرای یمانی بنشانیم، درخشش آنها در حدود نصف درخشش ماه بود، در نتیجه شبهایی که در بالای افق می درخشیدند، زمین به تاریکی واقعی نمی رسید.ستاره مو ( μ )- کلب اکبراین ستاره یک دوتایی است از قدرهای ۵/۴ و ۸ که ۹۱۸ سال نوری با ما فاصله دارندو ستاره پرنورتر از رده طیفی G5 و دیگری از رده A2 است (گردآوری : انجمن ناجی) جدایی زاویه ی آنها ۳ ثانیه قوس است (گردآوری : انجمن ناجی)تاو ( τ ) – کلب اکبرستاره ای است سه تایی. همدم های آن از قدرهای ۵/۴، ۱۰ و ۱۱ هستند. که در حدود ۳۲۶۱ سال نوری با ما فاصله دارند. این ستاره ۳۰۰۰۰ برابر خورشید درخشندگی دارد.خوشه های باز در صورت فلکی سگ بزرگصورت فلکی سگ بزرگ (کلب اکبر) در جنوب شرق صورت فلکی جبار (شکارچی) واقع است (گردآوری : انجمن ناجی) این صورت فلکی دارای دو خوشه باز بسیار زیبا است که با تلسکوپ های کوچک هم به خوبی دیده می شوند.خوشه باز M41 یا NGC2287برجسته ترین خوشه باز این صورت فلکی M41 یا NGC2287 است (گردآوری : انجمن ناجی) M41 سطحی معادل قرص ماه را در آسمان می پوشاند و ۴ درجه جنوب ستاره شعرای یمانی قرار دارد.
در شرایط خوب ستاره شناسی(خارج از شهر و بدور از آلودگی نوری) حتی با چشم غیر مسلح نیز آن را به صورت لکه ای مه آلود قابل مشاهده است (گردآوری : انجمن ناجی) ارسطو دانشمند معروف یونانی در ۳۲۵ سال قبل از میلاد نهیز به آن اشاره کرده است (گردآوری : انجمن ناجی)
اگر به دور از نور شهر ها رصد کنید. مشاهده این خوشه با چشم غیر مسلح ملاک خوبی برای سنجش شفافیت آسمان و همچنین تیزبینی شماست (گردآوری : انجمن ناجی)
امروزه می دانیم M41 ، شامل بیش از ۵۰ ستاره غول از قدر ۷ است که با رنگهای زرد، سفید یا آبی-سفید و نارنجی می درخشند. درخشان ترین ستاره M41 اندکی درخشان تر از قدر ۷ است و ۲۰ ستاره درخشانتر از قدر ۱۰ هستند. قدر مجموع خوشه ۵/۴ است (گردآوری : انجمن ناجی) به همین دلیل در دوربین دو چشمی ۱۰×۵۰ نیمی از ستاره های خوشه مشاهده می شوند و با تلسکوپهای کوچک ستاره های بیشتری از آن را مشاهده می کنید. اگر بخواهید سرتاسر خوشه را ببینید باید از بزرگنمایی کم استفاده کنید. دقت کنید که ستاره های چگونه به صورت زنجیر وار به صورت خوشه قرار گرفته اند. اگر کمی دقت کنید ۴ ستاره درخشان M41 را به شکل ذوزنقه ی زیبایی می بینید.قطر زاویه ای M41 ، ۳۸ دقیقه قوس است .(بزرگتر از قرص کامل ماه) به همین دلیل بهتر است در رصد با تلسکوپ از بزرگنمای کم استفاده کنید تا کل خوشه را در میدان دید ببینید.
خوشه NGC 2362 خوشه باز دیگری متراکم تر از خوشه M41 ، با مرکزیت ابرغول آبی از قدر ۴ به نام تاو ( τ ) از صورت فلکی کلب اکبر است (گردآوری : انجمن ناجی) این خوشه به راستی جواهری در میان خوشه های باز صورت فلکی سگ بزرگ است (گردآوری : انجمن ناجی) خوشه NGC 2362 شامل ۶۰ ستاره با قدر بین ۴ تا ۱۱ قابل دید از درون تلسکوپ های کوچک است (گردآوری : انجمن ناجی) این خوشه ۵۰۰۰ سال نوری از خورشید ما فاصله دارد.
در کنارخوشه NGC 2362 ، خوشه باز دیگری قرار دارد به نام NGC 2354 . ستاره قدر دوم دلتا ( δ ) کلب اکبر کمک خوبی برای یافتن این خوشه باز است (گردآوری : انجمن ناجی) این خوشه تنها در ۵/۱ درجه شمال شرق ستاره دلتا کلب اکبر قرار دارد. این خوشه با پهنای ۲۰ دقیقه، ۱۰۰ ستاره ای از قدر ۹ و حتی کم نورتر را شمال می شود .البته قدر مجموع آن ۵/۶ است (گردآوری : انجمن ناجی)اگر از دوربین دو چشمی استفاده می کنید کافی است ستاره دلتا را در میدان دید داشته باشید. مسلما” خوشه را مانند لکه ای غبار آلود مشاهده می کنید. تلسکوپ ۱۰ سانتی متری و بزرگتر، ستاره های درخشان خوشه را تفکیک می کند.در حدود ۸ درجه شرق ستاره شعرای یمانی خوشه باز NGC 2360 قرار دارد. این خوشه فشرده ۸۰ ستاره دارد. قدر مجموع آن ۲/۷ و قطر زاویه ای آن ۱۳ دقیقه است (گردآوری : انجمن ناجی)خوشه باز NGC 2243 نیز یک خوشه باز است که در شمال شرقی صورت فلکی سگ بزرگ در ۳/۱ درجه لاندا ( λ ) – سگ بزرگ قرار دارد. این خوشه قدر مجموع ۱۰ دارد. با تلسکوپ های بالاتر از ۱۲ اینچ ممکن است بیش از ۱۰۰ ستاره آن تفکیک شود. اما با تلسکوپ های کوچک (۱۰ سانتی متری) تنها یک یا دو ستاره آن در توده ای مه آلود مشاهده می شود.سحابی در صورت فلکی کلب اکبر
سحابی اردک NGC 2359 که گاهی اوقات آن را گاو هلمت نیز می نامند. این سحابی یکی از اجرام غیر ستاره ای قابل توجه در سگ بزرگ است (گردآوری : انجمن ناجی) این سحابی در ۴/۳ درجه شمال شرقی ستاره گاما ( γ ) کلب اکبر قرار گرفته است (گردآوری : انجمن ناجی) این سحابی بسیار کم نور اما با رشته های مارپیچش بسیار گسترده (۸ دقیقه) می باشد. ستاره مرکزی آن ولف رایت ستاره ای از قدر ۱۱ است (گردآوری : انجمن ناجی)