مرتضی حنّانه
زادروز ۱۱ اسفند ۱۳۰۱
تهران
درگذشت ۲۴ مهر ۱۳۶۸
تهران
ملیت ایرانی
پیشه موسیقیدان و آهنگساز
همسر آذر عظیما
بهجت صدر
فرزندان میترا و امیر علی
صفحه در وبگاه IMDb
مرتضی حنانه (۱۳۰۱ - ۱۳۶۸) موسیقیدان و آهنگساز ایرانی بود.
محتویات
۱ زندگی
۲ دهه ۱۳۲۰
۳ دهه ۱۳۳۰
۴ دهه ۱۳۴۰
۵ دهه ۱۳۵۰
۶ درگذشت
۷ نگرش به موسیقی
۸ فیلمشناسی
۹ آثار و تالیفات
۱۰ درباره حنانه
۱۰.۱ کتاب
۱۰.۲ مقالهها
۱۱ منابع
۱۲ پیوند به بیرون
زندگی
(تولد ۱۱ اسفند ۱۳۰۱، تهران)، فرزند مهندس محمد حنانه، موسس دبیرستان ایرانشهر، پس از پایان دورهٔ ابتدایی دبستان در هنرستان موسیقی به تحصیل مشغول شد. در آن زمان، هنرستان موسیقی ده نفر از موسیقیدانان را از چکسلواکی برای آموزش به هنر آموزان هنرستان استخدام کرده بود که مرتضی حنانه آموختن هورن را زیر نظر رودولف اوربانتس آغاز نمود. وی بعدها به عنوان نوازنده هورن اول ارکستر سمفونیک تهران شناخته شد.
دهه ۱۳۲۰
با شروع جنگ جهانی دوم و کشیده شدن آتش آن به ایران، هنرستان موسیقی تعطیل شد. اما حنانه با کمک علاقهمندان دیگر نظیر غلامحسین غریب و حسن شیروانی و فریدون فرزانه کنسرتهایی به طور آزاد در تالارهای انجمنهای فرهنگی و هنری برپا نمود و پس از چندی با پیوستن پرویز محمود به این جمع در سال ۱۳۲۵ پایه ارکستر سمفونیک تهران گذاشته شد.
در سال ۱۳۲۸ با سفر بی بازگشت پرویز محمود به آمریکا، مرتضی حنانه همراه با دوستانش غلامحسین غریب، حسن شیروانی و جلیل ضیاء پور نشریه فرهنگی و پیشرو "خروس جنگی" را بنیاد گذاشتند. این هنرمندان جوان و پیشرو می خواستند سنگر محکمی برای دفاع از نظرات خود در برابر سنت پرستان به وجود آورند. حنانه در کنار این کار رسانه ای، به گردآوری آثار پراکنده محمود می پرداخت و آن ها را برای اجرا با ارکستر سمفونیک تهران که از سوی روبیک گریگوریان رهبری می شد، آماده می ساخت. در همین سال ها حنانه آفریده معروف خود "سوییت شهر مرجان" را بر روی قصه ای از غلامحسین غریب به پایان برد. شهر مرجان را روبیک با ارکستر سمفونیک تهران رهبری کرد و شهرتی برای آفریننده اش فراهم آورد. سال ها بعد این سوییت در شکل نخستین آوازی خود چند بار با صدای فرح عافیت پور و منیره وکیلی در تهران به اجرا درآمد.[۱]
مرتضی حنانه البته پیش از آن یک فانتزی، یک کاپریس برای پیانو و ارکستر و همچنین یک ارتوریو با عنوان "بهرام یشت" نوشته بود ولی هیچکدام چون سوییت شهر مرجان برای او موفقیت به همراه نیاورد.
دهه ۱۳۳۰
در سال ۱۳۳۲ که جشن هزاره بوعلی سینا برگزار شد، حنانه توانست آثار خود را در حضور شرق شناسانی که برای شرکت در جشن دعوت شده بودند با همسرایی و ارکستر سمفونیک اجرا نماید و این اجرا چنان مورد توجه حضار قرار گرفت که آقای چرولی سفیر وقت ایتالیا، بورس هنری آن کشور را در اختیار وی قرار داد و حنانه برای تکمیل تحصیلات و مطالعات خود در رشتههای مختلف هنری، به خصوص موسیقی به آن کشور عزیمت نمود. مرتضی حنانه در مرکز عالی موسیقی واتیکان به تحصیل پرداخت و در خصوص موسیقی مذهبی مقدس ایتالیا پژوهش نمود. در همین زمان موسیقی متن فیلم عروس دجله ساخته نصرتالله محتشم را ساخت. در زمان تحصیل در رم به همراه حسین سرشار و پروین زرین پور به کار دوبله فیلمهای ایتالیایی به زبان فارسی پرداخت.
دهه ۱۳۴۰
پس از فارغ التحصیلی در انستیتوی موسیقی واتیکان در سال ۱۳۴۰ به ایران بازگشت. او از آن پس در ایران به عنوان پرکارترین موسیقیدان پیشرو به شمار رفت. حنانه در سال ۱۳۴۱ توانست ارکستر بزرگ تازه ای را به نام فارابی بنیاد کند و آفریده های خود و دیگران را به اجرا درآورد. ارکستر فارابی در طول ۷ سال زندگی خود، نزدیک به ۸۰ قطعه از آفریده های آهنگسازان ایرانی را به پای اجرا و ضبط در رادیو رسانید.[۱]
در سال ۱۳۴۲ علاوه بر تدریس سازبندی (ارکستراسیون) و اداره کلاس هورن در هنرستان عالی موسیقی، به عضویت شورای عالی موسیقی رادیو ایران در آمد و در همین زمان بود که ارکستر سمفونیک رادیو ایران را به نام ارکستر فارابی پایهگذاری کرد. این ارکستر توانست آثار آهنگسازان ایران را مانند خود مرتضی حنانه، صدیقه شهنیا، فریدون ناصری، فریدون فرزانه، مصطفی کسروی و سیروس شهردار را اجرا و ضبط نماید. در سالهای ۱۳۴۸ و ۱۳۴۹ وی سرپرستی و اجرای سلسله برنامههای آموزشی موسیقی ایرانی در تلویزیون را تحت عنوان «شناسایی موسیقی اصیل ایرانی» به همراه فرهنگ شریف، مرتضی نی داوود و حسین قوامی به عهده گرفت.
حنانه در سال ۱۳۴۵ از طرف رادیوی ایران و بنا به دعوت یونسکو به «تریبون انترناسیونال آهنگسازان رادیو و تلویزیون» اعزام شد و در آنجا قطعاتی از «ارتوریو» اثر خود را اجرا کرد که از رادیوی ایرلند و سوئیس پخش شد. پس از افتتاح سازمان رادیو تلویزیون ملی ایران حنانه در سمت مشاور سرپرستی اقدام به تاسیس کلاسهایی برای تعلیم فنی خوانندگان نمود و ارکستر سازهای ایرانی را تشکیل داد.
در سال های پایانی دهه چهل با انحلال ارکستر فارابی و با توجه به تجربه های سینمایی که در ایتالیا اندوخته بود به موسیقی فیلم روی آورد و با آفریده های خود توفیق بسیاری از فیلم های متوسط را نیز تضمین کرد.[۱]
او از جمله برای فیلم های فرار از تله، گرگ بیزار، قصه ماهان، سلام سرزمین من، موج و گلیم و تیرباران موسیقی نوشته است (گردآوری : انجمن ناجی) موسیقی سریال های تلویزیونی "هزار دستان" از کارهای اوست که آن را بر اساس پیش درآمدی در اصفهان از مرتضی نی داوود نوشته است (گردآوری : انجمن ناجی) امپرومپتوی راگیا، لالایی و قطعه ای بر روی شعری از نیما یوشیج، از آخرین کارهای او به شمار می رود.[۱]
دهه ۱۳۵۰
وی در جشنواره شیراز قطعه «کاکوتی» را با ارکستر مجلسی تلویزیون اجرا کرد که موفق به دریافت جایزهٔ «گراند مانسیون اسپسیال» گشت. در جشنواره دوم نیز، قطعه «کاپریس برای پیانو و ارکستر» او به رهبری فرهاد مشکوة اجرا شد و سال ۱۳۵۰ موفق به اخذ جایزه بهترین آهنگساز برای فیلم فرار از تله به کارگردانی جلال مقدم میگردد.
اثر «کاپریس برای پیانو و ارکستر» مهمترین اثر مرتضی حنانه است که در طول سی سال و بر مبنای آخرین دستآوردهای ایشان روی موسیقی چندصدایی ایران نوشته شده است (گردآوری : انجمن ناجی) این اثر با ارکستر سمفونیک تهران و رهبری فریدون ناصری در سال ۱۳۶۹ و ارکستر مجلسی تلویزیون ملی ایران در سال ۱۳۴۷، اجرا اما ضبط نشد. در نهایت به دلیل اینکه اجراهای این اثر هیچ وقت مورد تایید ایشان قرار نگرفت (به نقل از خودش، درد بزرگ تکنیک اجرایی مانع آن بود) آن را «کاپریس لعنتی» نام نهاد.
درگذشت
مرتضی حنانه روز سه شنبه، ۲۴ مهر ۱۳۶۸، پس از گذراندن بیماری سرطان، چشم از جهان فرو بست. ایشان همیشه آرزو داشتند در کنار حکیم بزرگ ایران زمین ابن سینا و در همدان به خاک سپرده شوند که این خواسته او امکانپذیر نشد و وی در جوار امامزاده طاهر (کرج) به خاک سپرده شد.
نگرش به موسیقی
بزرگ ترین مشغله ذهنی مرتضی حنانه چند صدایی کردن موسیقی ایران بود. روز و شب در این فکر بود که برای آهنگسازی از موسیقی ایران باید آن را چند صدایی کرد. کوشش های حنانه در این مورد او را به ابتکار هارمونی زوج رسانید که سال ها برای آن زحمت کشید و خود آن را به کار بست. ولی هارمونی زوج مورد موافقت همه موسیقیدانان قرار نگرفت.[۱]
فیلمشناسی
حنانه ساخت موسیقی فیلم را از سال ۱۳۲۷ با فیلم «ایران سرزمین طلای سیاه» که محصول اداره کل هنرهای زیبای وزارت فرهنگ و هنر بود آغاز کرد (گفته میشود که وی نخستین کسی بوده که در ایران به ساخت موسیقی فیلم اقدام کرده است).
وی موسیقی متن فیلمهای زیر را ساخته است:
عروس دجله (۱۳۳۳)
بهلول (۱۳۳۶)
ساحل انتظار (۱۳۴۲)
لذت گناه (۱۳۴۳)
عروس دریا (۱۳۴۴)
الماس ۳۳ (۱۳۴۶)
پل (۱۳۵۰)
کاکو (۱۳۵۰)
پهلوان مفرد (۱۳۵۰)
سه قاب (۱۳۵۰)
فرار از تله (۱۳۵۰)
بابا شمل (۱۳۵۰)
راز درخت سنجد (۱۳۵۰)
قصاص (۱۳۵۰)
صمد و فولاد زره دیو (۱۳۵۱)
جهنم به اضافهٔ من (۱۳۵۱)
قلندر (۱۳۵۱)
خونبارش (۱۳۵۹)
سند زنده (۱۳۵۹)
تشریفات (۱۳۶۴)
مردی که موش شد (۱۳۶۴)
تیرباران (۱۳۶۵)
جعفر خان از فرنگ برگشته (۱۳۶۳/۶۷)
مجموعه تلویزیونی هزاردستان
و همچنین برخی از فیلمهای مستند مانند «تپههای مارلیک» ساخته ابراهیم گلستان
آثار و تالیفات
از نوشتهها و آثار وی میتوان موارد زیر را نام برد:
کاپریس برای پیانو و ارکستر سمفونیک،
دعا برای کر و سلوها و ارکستر سمفونیک
صبر و ظفر (دو قطعه برای برای ارکستر مجلسی با هارپ و پیانو)
بزرگداشت فردوسی (برای پیانو و آواز)
لالایی (برای پیانو سلو برای بزرگداشت نیما یوشیج)
مهرگان (برای ارکستر سمفونیک)
اوراتوریوی بزرگ La Persia (ایران) در ۱۲ قسمت برای ارکستر سمفونیک و کر، که اجرا نشده است (گردآوری : انجمن ناجی)
از ترجمههای وی میتوان به این عنوانها اشاره نمود:
ارکستراسیون، نوشته شارل کوکلن درپنج جلد،
چگونه ملودی بسازیم، اثر جولیو باس.
و قطعات بسیاری از تصنیفها و آهنگهایی که برای ارکستر، هارمونیزه و تنظیم کرده است (گردآوری : انجمن ناجی)
درباره حنانه
کتاب
.... به رهبری مرتضی حنانه نوشته تورج زاهدی و سید علیرضا میرعلینقی، انتشارت فیلم
تاریخ موسیقی نوشته سعدی حسنی
مقالهها
در سوگ سازها، شهین حنانه، مجله دنیای سخن شماره ۲۹
به یاد آن گامهای گمشده، زهره خالقی، مجله دنیای سخن شماره ۲۹
حنانه، ستارهای که واجهید، فریدون ناصری، مجله آدینه شماره ۳۸
نوجویی در موسیقی، م. ارغنون (منوچهر جهانبگلو)، مجله فردوسی دوره ۲۰شماره ۹۱۳
مرگ میآید، کیهان فرهنگی، دوره ۶ شماره ۷
حنانه و موسیقی او از نگاهی مخالف، سیامک نوری، مجله آینه دوره ۱، شماره ۴
منابع
مرتضی حنانه؛ بیست و پنجمین سالمرگ ، بی بی سی فارسی، ۲۷ مهر ۱۳۹۳
[۱] http://www.amiralihannaneh.com
.... به رهبری مرتضی حنانه نوشته تورج زاهدی و سید علیرضا میرعلینقی، انتشارت فیلم
مرتضی حنانه در بانک اطلاعات اینترنتی فیلمها (IMDb)