آیا برای اهل ایمان، وقت آن نرسیده که دل هایشان برای یاد خداو قرآنی که نازل شده ، نرم و فروتن شود؟ و مانند کسانی نباشند که پیش از این، کتاب آسمانی به آنان داده شده بود، آنگاه روزگار [سرگرمی در امور دنیا و مشغول بودن به آرزوهای دور و دراز] بر آنان طولانی گشت، در نتیجه دل هایشان سخت و غیر قابل انعطاف شد و بسیاری از آنان نافرمان بودند.
پیام آیه در یک کلام
آیه 16 سوره حدید در یک کلام، هشدار به آن دسته از ممنین است که قساوت، دلهایشان را گرفته و به آنها اجازه نمیدهد در مقابل یاد خدا خاشع شوند.
این آیه به آنها توصیه میکند فرصت را غنیمت شمرده و با متوجه ساختن قلب هایشان به خدا و مشغول کردن به یاد او به این غفلت و قساوت پایان دهند.
شرح آیه
کلمه «یَأنِ» از ریشهی «أنی» به معنای رسیدن وقت چیزی است (گردآوری : انجمن ناجی) «خشوع»، آن حالتی است که قلب آدمی در پی مشاهدهی عظمتی به خود میگیرد و هر چیز که خدا را به یاد آدمی بیندازد «ذکر خدا» است و منظور از «ما نَزَلَ مِنَ الحَقِّ»قرآن است (گردآوری : انجمن ناجی)
آیه شریفه میفرماید: خاصیت یاد خدا چنین است که چون به میان آید بی درنگ خشوعی در دل ممن پدید میآید، هم چنان که آیات قرآن نیز چنین است و در دل کسانی که به خدا و رسولان او ایمان دارند ایجاد خشوع میکند.
برخی از مفسرین مراد از «ذکر خدا» و «آن حقی که نازل شده» را یکی دانسته و معتقدند مراد از هر دو، قرآن کریم است و بردن نام قرآن با این دو وصف، برای اشاره به این است که هر یک از این دو وصفِ قرآن، کافی است که ممن را به خشوع وا دارد.
ای فضیل! آیا وقت آن نرسیده است که بیدار شوی، از این راه خطا برگردی، از این آلودگی خود را بشویی، و دست به دامنتوبه زنی؟!
این آیه به شکل تلویحی، ممنینی که به دلیل قساوت قلب در مقابل ذکر خدا خاشع نمیشوند و حقی هم که از ناحیه او نازل شده قلب هایشان را نرم نمیکند را سرزنش کرده و در آخر، حال ایشان را به حال اهل کتاب تشبیه میکند که کتابخدا بر آنان نازل شد؛ ولی در اثر آرزوهای طولانی دل هایشان دچار قساوت گردید.
خداوند متعال با عبارت «وَ لَا یَکُونُوا کاَلَّذِینَ أُوتُوا الکِتَابَ مِن قَبلُ ...» به این حقیقت اشاره کرده که دل های مسلمانان همانند دل های اهل کتاب دچار قساوت شده، و چون قلب قاسی در مقابل حق خشوع، تأثر و انعطاف ندارد، از مسیربندگی خدا خارج شده و با بیباکی مرتکب گناه و فسق میشود. برای همین در آیهی شریفه بعد از «فَقَسَت قُلُوبُهُم» فرمود : «وَ کَثِیرٌ مِنهُم فاسِقُونَ» و این یعنی نتیجهی قساوت قلب خروج از بندگی خداست (گردآوری : انجمن ناجی)
از تعبیر «لِلَّذینَ آمَنُوا» پیداست که آیه شریفه دربارهی کسانی سخن میگوید که ایمان آوردهاند؛ اما به دلیل بیتوجهی و سهل انگاری در رعایت احکام و دستورات الهی به گناه گرویده و به آن سرگرم شدند و این اشتغال به گناه سبب شده کهروح آنها کم کم تاریک شده و گرد گناه بر قلب آنها بنشیند؛ «رانَ عَلی قُلُوبِهِم ما کانُوا یَکسِبُون» مطففین/14: گناهانی که همواره مرتکب شدهاند بر دلهایشان چرک و زنگار بسته است (گردآوری : انجمن ناجی)
خداوند متعال به این عده که پیش از این، توفیق ایمان آوردن نصیبشان شده بود و اکنون به دلیل ضعف ایمان و اشتغال به گناهان دچار قساوت قلب و نافرمانی خداوند شدهاند؛ با لحنی دلسوزانه و مشتاق به بازگشت آنها میفرماید: آیا وقت آن نشده که دست از گناه و نافرمانی کشیده و به مسیر بندگی خدا و بهره مندی از مواهب و الطاف او برگردید؟!
خاصیت یاد خدا چنین است، که چون به میان آید بی درنگ خشوعی در دل ممن پدید میآید، هم چنان که آیات قرآن نیز چنین است و در دل کسانی که به خدا و رسولان او ایمان دارند ایجاد خشوع میکند
و در یک جمله: غفلت و بیخبری تا کی؟! ...............................................................................
منبع:
در نگارش این مقاله از تفسیر المیزان و نیز تفسیر نمونه استفاده شده است (گردآوری : انجمن ناجی) .........................................................................................